انتقادات فعالان مدنی به برخورد با کودکان کار در بروجرد

فهیمه حسن‌میری: سرهایشان را پایین انداختند و مقابل دوربین ایستادند که عکس مجرمانه‌شان ثبت شود. جرمشان چه بود؟ آبنبات‌فروشی، سر چهارراه! بعد عکسشان در کانال تلگرامی شهرداری بروجرد گذاشته شد، با این عنوان: «جمع‌آوری کودکان متکدی که از شهرهای مجاور، اقدام به فروش تنقلات می‌کردند.» به عنوان یک موفقیت بزرگ!

بعد از آن، عکس این چند کودک سربه‌زیر و پشیمان، در کانال‌های تلگرامی دست به دست شد، با اعتراض‌های فعالان حقوق کودک، که چرا حقوقشان نقض شده و با آنها چنین برخوردی انجام داده‌اند و به جای واکنش و توضیح، عکس از کانال شهرداری بروجرد حذف شد اما انتقادها، ادامه پیدا کرد.

یکی از این انتقادها را مهناز افشار انجام داد، سخنگوی پویش «بدسرپرست تنهاتر است» که برای بهبود وضعیت کودکان تلاش می‌کند. او به نمایندگی از این پویش، نامه سرگشاده‌ای به معصومه ابتکار به عنوان معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده، درخواست کرد پیگیر حقوق این کودکان آسیب‌دیده باشد و لبخند را به لب‌های این آن‌ها بازگرداند.

او در این نامه که رونوشت آن نیز برای طیبه سیاوشی و محمد کاظمی به عنوان نمایندگان فعال حوزه کودک در مجلس ارسال شد، با انتقاد از عملکرد نهادهای مسئول در برخورد مجرمانه با کودکان کار نوشت: یک روز در تهران به اسم ساماندهی کودکان کار و خیابان و به بهانه زیباسازی شهر، عملیات تعقیب و گریز علیه کودکان راه می‌اندازند، در مشهد بر تن همین کودکان یونیفرم رسمی بهزیستی را تن می‌کنند که مثلا کار کودک و خیابان‌گردی‌اش را قانونی کرده باشند و حالا هم که در بروجرد برایشان سنگ تمام گذاشته‌اند! کی و کجا قرار است برای این کودکان و رنج‌هایشان کاری کنیم خدا می‌داند. ای‌کاش اگر برای حل مشکلاتشان قدم برنمی‌داریم، نمک بر زخم کاری‌شان نپاشیم.

این انتقادها اما موج‎های دیگری هم داشت، جمعیت امام علی (ع) و شبکه یاری که در حوزه کودکان فعالیت می‌کنند هم به این دستگیری واکنش نشان دادند. شبکه یاری در نامه‌ای که خطاب به علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتشر کرد، نوشت: بر اساس قوانین موجود، کار کودک در خیابان آن هم به علت نیاز خانواده بر اساس قوانین موجود جرم نیست و نمی‌توان کودکی را به این علت دستگیر کرد، اگر کودکی بدسرپرست است اولا اثبات آن در کف خیابان امکان‌پذیر نیست و ثانیا درصورت اثبات باید والدین او را دستگیر کرد نه کودک را.

کودک آبنبات‌فروش، مجرم نیست

در ادامه این اعتراض‌ها، یک توفان توییتری با هشتگ #کودک_آبنبات_فروش_مجرم_نیست به راه افتاد و کاربران فضای مجازی، با این کودکان ابراز همدردی کردند و خواستار برخورد با مسئولانی شدند که با آنها چنین رفتاری داشتند.

در این توفان توییتری، محوریت اعتراض‌ها بر این بود که چرا به جای برخورد با اختلاسگران و مفسدان اقتصادی، با چند کودک کار اینطور برخورد می‌شود که به خاطر فقر و از سر اجبار، به چهارراه‌ها کشیده شده‌اند؛ «مجرمای اصلی رو دستگیر و محاکمه کنید، منظورم اختلاسگراس»، «کودک آبنبات‌فروش مجرم نیست، چهره شهر را زشت نمی‌کند، چهره شهر را چرخه معیوب خشونت ساختاری، ناامیدی نسبت به آینده، کاهش سرمایه اجتماعی و … مدت‌هاست زشت کرده».

عده دیگری هم بر زیر پا گذاشتن حقوق کودکان با دستگیری و انتشار عکس آنها تاکید کردند: «اصول اعلامیه جهانی حقوق کودک و حقوق بشر را زیر سوال برده است نگاه ملتمس این کودکان»، «ماده شماره ۳ پیمان‌نامه حقوق کودک می‌گه زمانی که درباره کودکان کار تصمیم‌گیری می‌شه باید آینده و منافعشون در راس قرار بگیره، انتشار عکس کودکان آبنبات‌فروش خلاف این اصله.»

بعضی از مسئولان شهری هم با این هشتگ همراه شدند، مانند الهام فخاری عضو شورای شهر تهران که نوشت: به جای رفتارهای خشونت‌آمیز، شهرداری باید مکان‌هایی برای استقرار دستفروشان مشخص کند و به جای مقابله با آنها، تلاش کند از ظرفیت‌های دستفروشان استفاده کرده و به فکر راه‌چاره‌های تعاملی، عادلانه و نوآورانه باشد. برخوردهای اینچنینی، به همه شهروندان آسیب‌های فکری، روحی و اقتصادی وارد می‌کند.

به جای مبارزه با فقرا، با فقر مبارزه شود

درخواست برای برخورد با در حالی که مسئولان شهری بروجرد می‌گویند برخورد با این کودکان به این دلیل انجام شده که آنها از اهالی این شهر نبوده‌ و از حاشیه آمده‌اند، متکدی بوده‌اند، آبنبات‌های تقلبی و تاریخ‌مصرف‌گذشته می‌فروخته‌اند و نارضایتی مردم باعث جمع‌آوری آنها شده، فعالان حقوق کودک هیچکدام از این موارد را مجوزی برای چنین برخوردی با کودکان نمی‌دانند. همانطور که فاطمه قاسم‌زاده، روانشناس و فعال حقوق کودکان به خبرآنلاین می‌گوید: جای تاسف است که هر روز برخوردهای زننده با کودکان را در نقطه‌از کشورمان می‌بینیم، بعد از این که دستگیری کودکان کار در تهران را شاهد بودیم، حالا این موارد به شهرهای دیگر هم رسیده و باز هم باید بگویم جای تاسف است که مسئولان شهر که باید با حقوق شهروندی آشنا باشند، کوچکترین شناختی از کودکان و قوانین مربوط به آنها ندارند و حریم و حرمت آنها را حفظ نمی‌کنند.

او می‌گوید: حتی اگر هم این بچه‌ها مرتکب فروش اقلام تاریخ مصرف گذشته باشند که ثابت نشده و به نظر می‌رسد برای توجیه چنین کاری این مسائل را می‌گویند، باید به این توجه کرد که نحوه رفتار با کودک متفاوت است. نباید همانطور که با بزرگسالان بزهکار رفتار می‌شود با کودکان هم برخورد کرد. چرا بر تشکیل دادگاه اطفال تاکید می‌شود؟ برای این که حتی اگر این کودکان هم مجرم باشند، نحوه برخورد با آنها باید بر اساس سن و موقعیتشان باشد که تاثیرهای جبران‌ناپذیر بر آینده‌شان نداشته باشد. این موارد در لایحه حمایت از حقوق کودکان هم آمده اما متاسفانه هنوز تصویب نشده و امیدواریم در این مجلس به تصویب برسد.

هادی شریعتی، نایب رییس انجمن حمایت از حقوق کودکان هم، انتشار عکس کودکان دستفروش بروجردی به عنوان مجرم را یک شوک اجتماعی تعریف می‌کند و به خبرآنلاین می‌گوید: سال‌‌هاست نوع برخورد با کودکان کار در کشورمان اعتراض‌هایی را به همراه داشته، حالا هم این بار شهرداری بروجرد با شیوه‌ای بداخلاقانه، کرامت انسانی این کودکان را خدشه‌دار کرده است.

این فعال اجتماعی می‌گوید: انتشار عکس این کودکان در شرایطی انجام شده که در هفته‌های اخیر، اعتراض‌هایی نسبت به وضعیت نابسامان اقتصادی را در شهرهای مختلف شاهد بودیم و حالا کودک کاری که خودش زاییده این فقر است در جایگاه مجرم قرار می‌گیرد و تحقیر می‌شود. این چیزی شبیه فاجعه است و غم‌انگیز و دردناک است که هر روز با این کودکان فقیر برخوردهای مجرمانه انجام می‌شود، به نظر می‌رسد باید نگران روندی باشیم که به جای مبارزه با فقر، هدفش را مبارزه با فقرا قرار داده است.

شریعتی می‌گوید: ما از شورای شهر بروجرد درخواست جدی داریم که به دلیل این رفتار ناشایست و آزار کودکان، برخورد جدی، قاطعانه و قانونی با مسببان این قضیه داشته باشند.

طیبه سیاوشی: پیگیری می‌کنیم

طیبه سیاوشی، نماینده مجلس هم که نامه مهناز افشار خطاب به او نوشته شده، در واکنش به این اتفاق که برای کودکان بروجردی افتاده، به خبرآنلاین می‌گوید: مسئولان شهری بروجرد باید نسبت به این اتفاق پاسخگو باشند. کودکان کشورمان در هر موقعیتی که باشند، لازم است تحت حمایت قرار بگیرند نه این که برای پاک کردن صورت مساله، آنها را از سطح شهر حذف کنیم و بعد معلوم نباشد برای تامین درآمد خانواده به کدام کارگاه‌های زیرزمینی یا باندهای بزهکاری کشیده می‌شوند.

رئیس کمیته ورزش، جوانان و خانواده کمیسیون فرهنگی مجلس به طرح‌های ساماندهی که پیش از این هم اجرا شده اشاره می‌کند و آنها را ناموفق می‌خواند: این طرح‌ها چه ساماندهی را توانسته‌اند تا کنون انجام دهند؟ هروقت اسمی از چنین طرح‌هایی آمده، برخوردهای خشونت‌آمیز انجام شده و نتیجه‌ مثبتی در وضعیت شهروندان نداشته‌ایم. در این مورد خاص هم که حرمت کودکان بروجرد خدشه‌دار شده، لازم است نمایندگان بروجرد در مجلس و نمایندگان شهری بروجرد اعم از شهرداری و شورای شهر پاسخی قانع‌کننده برای افکار عمومی داشته باشند، توضیح بدهند که این بچه‌‎ها حالا در چه وضعیتی هستند و به جای برخورد سلبی با آنها، حمایت از خانواده‌های نیازمند در دستور کار قرار بگیرد. ما پیگیر این موضوع هستیم.