باغ وحش‌ها، مجموعه‌هایی که که به عنوان محل نگه‌داری از حیوانات معیین می‌شوند، چند سالی است که دیگر کشتارگاه حیات وحش ایران تبدیل شده‌اند.
کار به جایی رسیده است که تقریبا هر ماه و گاهی هر هفته، خبر از مرگ گونه‌ای در باغ وحش‌ها رسانه‌ای می‌شود؛ شیر، خرس، شامپانزه و … برای مثال چند روز پیش روزنامه «پیام ما» خبر داد که تمام پرنده‌های باغ پرندگان قم، به خاطر شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان معدوم شده‌اند.
البته شهرداری قم این موضوع را تایید یا تکذیب نکرد و از “کنترل کامل بیماری در باغ پرندگان قم” خبر داد و اعلام کرد که “کمتر از ۲۰ درصد پرندگان در معرض خطر قرار گرفتند”.
این خبر تقریبا برای هیچ کسی تازگی نداشت، چراکه در هفته‌ها و ماه‌های قبل، بارها اتفاقاتی مشابه آن رخ داده بود، بهمن ۹۹؛ مریضی هیرمان شیر ایرانی، آذر ۹۹؛ مرگ ماده ببر باغ وحش ارم، آبان ۹۹؛ مرگ شامپانزه باغ ارم، دی ۹۸؛ مرگ زرافه و ببر باغ وحش صفادشت، مرداد ۹۸؛ مرگ توله ببرهای باغ وحش مشهد و …
بحران بدون آمار در باغ وحش‌ها
این‌ها موارد رسانه‌ای شده از تلفات حیوانات در باغ وحش‌های هستند و همگی نشانه‌هایی از وجود یک وضعیت بحرانی، در باغ وحش‌های کشور میدهند، اگرچه آمار دقیقی از عمق این بحران وجود ندارد.
این در حالی است که باغ وحش‌ها و مراکز نگه‌داری از حیوانات وظیفه دارند هر سه ما یک بار آمارهایشان را به سازمان حفاظت از محیط‌زیست و سازمان دامپزشکی در هر استان اعلام کنند، چراکه این مجموعه‌ها تنها با مجوزهای این دو سازمان اجازه کار دارند.
عبدالله سالاری، مدیرعامل انجمن حامیان و پژوهشگران حیات وحش، در این رابطه به می‌گوید: «وقتی که آمار شفاف نیست، اصلا مشخص نمی‌شود این اتفاق به چه شدتی رخ می‌دهد. در صورت وجود آمار می‌توانیم میزان تلفات در باغ وحش‌های کشور را با استاندارد جهانی مقایسه کنیم. ما در این رابطه نیاز به شفاف‌سازی داریم چراکه پایه و اساس علم حیات وحش آمار است.»
اگرچه بخاطر عدم اعلام آمار، تعداد حیوانات تلف شده در باغ وحش‌های کشور مشخص نیستند، اما اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در باغ وحش‌های کشور رخ داد با انتقادات بسیار زیادی از سوی کارشناسان همراه شده است.
بیشتر بخوانید:
باغ وحش‌ها تعطیل نشوند، اما…
حتی چندی پیش بسیاری کنشگران محیط‌زیست کشور با اشاره به این که باغ وحش‌های ایران استانداردهای لازم را اصلا رعایت نمی‌کنند، خواستار تعطیلی آن‌ها شده بودند. تعطیلی که شاید منجر به کاهش تلفات حیات وحش در کشور باشد. قبلا هم تعدادی از باغ وحش‌ها در استان‌های مختلف تعطیل شده بودند، اما این بار کارشناسان خواستار تعطیلی همگانی آن‌ها شده‌اند.
از سوی دیگر، برخی از کارشناسان معتقد هستند که باغ وحش‌ها کارکرد مهمی دارند و ادامه کار آن‌ها به شکل استاندارد ضروری است.
سالاری می‌گوید: «به طور کلی باغ وحش‌ها و مراکز نگه‌داری می‌توانند، دو جایگاه خیلی ویژه داشته باشند، یک نقش آن‌ها تیمارداری گونه‌های مصدوم و آسیب‌دیده و نگه‌داری از گونه‌هایی است که دیگر قابلیت بازگشت به طبیعت را از طرفی در سراسر دنیا باغ وحش‌ها مرکز آموزش، تحقیقات و پژوهش در حوزه حیات وحش هستند، به همین وجود دلیل باغ وحش و مرکز نگه‌داری نیاز حیوانات لازم است، اما شرایطشان باید استاندارد باشد. اما این روزها بیشتر باغ وحش های ما بحث اقتصادی را در اولویت قرار داده‌اند.»
دستورالعمل‌های قدیمی که سازمان محیط زیست قصد تغییرشان را ندارند
درباره علت استاندارد نبودن وضعیت شرایط باغ وحش‌ها در کشور اختلاف نظرهای مختلفی وجود دارد، برخی مسئولان می‌گویند باغ وحش‌ها در رعایت دستورالعمل‌ها کوتاهی می‌کنند، اما برخی از کارشناسان هم مشکل را در همان دستورالعمل‌ها می‌دانند.
سالاری توضیح می‌دهد: «مسئله اساسی عدم آگاهی مسئولین فنی و مدیران باغ‌وحش‌ها در حوزه مدیریت جایگاه‌ها و حیات وحش در باغ وحش‌هاست، البته آن‌ها هم تقصیری ندارند، آن‌ها کاری را می‌کنند که در دستورالعمل‌هایشان نوشته شده است و وقتی آن را رعایت می‌کنند، دیگر هیچ چیز بیشتری نمی‌توانیم به آن‌ها بگوییم. این دستورالعمل‌های قدیمی باید اصلاح بشوند، بعد از آن می‌توانیم مجموعه‌دارها را بازخواست کنیم.»
به نظر می‌رسد در دستورالعمل نحوه کارکرد باغ وحش‌ها بسیاری از مسائل مختلف در نگه‌داری از حیوانات رعایت نشده است و تنها به مسائلی مثل ابعاد قفس هر حیوانان اشاره شده است و همین موضوع در از بین رفتن بخشی از حیات وحش در سال‌های اخیر نقش مهمی داشته است.
سالاری در این رابطه می‌گوید: «دستورالعمل‌ها در بخش مراقبت از حیات وحش بسیار بسیار ابتدایی هستند و با آن استانداردهای بین‌المللی که در آن رفاه حیوانات در نظر گرفته می‌شود، هیچ همخوانی‌ای ندارد. برای مثال یک بحثی به اسم محوطه‌سازی در جایگاه نگه‌داری حیات‌وحش وجود دارد و این موضوع اصلا در این دستورالعمل‌های باغ وحش‌های کشور دیده نشده است. حتی ممکن است گاهی یک جایگاهی در باغ وحشی به طور داوطبانه و براساس استانداردهای بین‌الملل ایجاد شود اما علم استفاده از آن وجود ندارد و مثلا شاید مسئولین فنی در باغ وحش ندانند که این امکانات به چه کاری می‌آید.»
در واقع به نظر می‌رسد علت اصلی این بحران بدون آمار مرگ حیوانات در باغ وحش‌های کشور، دستورالعمل‌های قدیمی باشند که به روز رسانی نشده‌اند و حتی اجرای دقیق آن‌ها هم گاهی فایده‌ای ندارد و اگرچه هر سال تعداد زیادی از جانوران در باغ وحش‌ها تلف می‌شوند، اما هنوز خبری از اصلاح دستورالعمل‌ها نیست.
سالاری می‌گوید: «اصول پایه‌ای در باغ وحش‌های کشور وجود دارد و دستورالعمل‌های بین‌المللی هم در بخش جایگاه‌ها وجود دارد، تنها ما باید این‌ها را بومی‌سازی کنیم و در کشور خود پیاده کنیم. این موضوع مستلزم کمی زمان و هزینه است. این که چرا این اتفاق رخ نمی‌دهد را باید از مسئولان سازمان محیط زیست و سازمان دامپزشکی بپرسید.»