سه سال اولِ ۴ رییس جمهور/ چرا کارِ روحانی دشوارتر و زمین او ناهموارتر بوده است؟

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- امروز دوازدهم مرداد است. روزی که رییسان جمهوری در دوره های اخیر این مقام را رسما تحویل می گیرند.
حکم هر رییس جمهوری منتخب در هر چهار سال در چنین روزی به امضای مقام معظم رهبری می رسد و روز بعد نیز در مجلس شورای اسلامی سوگند یاد می کند.
مراسم اول به «تنفیذ» و دومی به «تحلیف» شهرت دارد و امروز سومین سالگرد آغاز رسمی ریاست جمهوری حسن روحانی در ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ است.
انگار همین دیروز بود که به مناسبت آغاز دوران ریاست جمهوری او و پایان ۸ سال پر سر وصدای محمود احمدی نژاد نوشتیم و به سرعت این سه سال هم سپری شد.

درباره این سه سال به نکات متفاوتی می‌توان اشاره کرد. مهم‌ترین آنها البته دو اصطلاح «برجام» و « تلگرام» اند که سه سال پیش رایج نبودند و اکنون همه از این دو می گویند.
یکی نشانه تغییر نوع مواجهه با پرونده هسته ای و نرمش در سیاست خارجی است و دیگری گشایش عرصه انتقال اخبار و تبادل اطلاعات که اگر چه این نرم افزار پیام رسان اختراع این دولت و ایرانیان نیست ولی همان گونه که رییس جمهوری هم گفته است با افزایش پهنای باند و مقاومت در مقابل فشارهای آشکار و پنهان اکنون این وسیله به مهم ترین امکان ارتباطی بدل شده است.البته اگر صحبت از دستاوردها باشد کاهش نرخ تورم نیز قابل ذکر است و بحثی اگر هست بر سر رکود است.
این گفتار اما بر آن است که سه سال اول صدارت ۴ رییس جمهوری را در دوره های اخیر مقایسه کند و البته به این نتیجه برسد که سه سال روحانی سخت تر بوده و به تعبیری خسته تر.
مقایسه بین ۴ رییس جمهوری از ۶۸ به این سو به این خاطر است که از این سال و پس از بازنگری در قانون اساسی ساختار سیاسی از پارلمانی به ریاستی و حداقل نیمه ریاستی تبدیل شد و ریاست دولت را نیز رییس جمهوری در اختیار گرفته است حال آن که سه رییس جمهوری قبلی در حوزه اجرایی اختیارات چندانی نداشتند و دولت ها با نخست وزیر وقت شناخته می شدند.
سه سال اول ریاست جمهوری هاشمی  رفسنجانی (۶۸ تا ۷۱)هر چند پس از جنگ ۸ ساله و در غیاب امام خمینی سپری شد اما به خاطر پیشینه نفوذ و اقتدار هاشمی و سابقه دوستی دیرین با رهبری جدید جمهوری اسلامی و استقبال ایشان از ورود او به صحنه اجرایی حتی قبل از انتخابات با مانع جدی رو به رو نبود.
هر چند اکثریت مجلس سوم را جناح چپ سنتی تشکیل می داد و از سکوت او در قبال تفسیر استصوابی از نظارت ناخرسند بودند اما همان نمایندگان هاشمی را به ریاست مجلس سوم انتخاب کرده بودند و در انتخابات نیز تنها یک رقیب صوری داشت.
مشکلات هاشمی بعد از آن سه سال و با شتاب گرفتن سیاست تعدیل در سال های ۷۳ و ۷۴ شروع شد و می توان گفت سه سال اول دوره هشت ساله را با مشکلاتی به مراتب کمتر از بعد از آن پشت سر گذاشت.
سه سال اول ریاست جمهوری خاتمی (۷۶ تا ۷۹) نیز اگر چه با کاهش فاحش قیمت نفت و نیز وقایعی چون ۱۸ تیر و قتل های زنجیره ای و ترور سعید حجاریان – هر سه در سال ۷۸- رو به رو بود اما حمایت گسترده مردم و فعالان جامعه مدنی و نقش آفرینی بی سابقه مطبوعات به او انرژی می داد و می توان سه سال اول را به نسبت ۵ سال بعد شاداب تر و موفق تر دانست. چرا که مهم ترین وعده او– توسعه سیاسی- با تشکیل مجلس ششم تحقق یافته بود و با توقیف گسترده مطبوعات در پایان این سه سال صدای او کمتر و کمتر به گوش رسید.
سه سال اول ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد نیز برای او از ۵ سال بعد با دشواری کمتری سپری شد. افزایش ناگهانی قیمت نفت موهبتی بود که به هیچ یک از دولت های قبل از او اعطا نشده بود.
درآمد متوسط دولت دوران جنگ از نفت هر سال ۱۴ میلیارد دلار بود، دولت  سازندگی۱۵ میلیارد دلار و در دولت اصلاحات به ۱۹ میلیارد دلار رسید. همین عدد در دولت مهرورزی به ۷۴ میلیارد دلار در سال رسید.
درآمد ۶ سال این دولت  از نفت ۴۴۲ میلیارد دلار بود در حالی که در کل ۸ سال دولت قبل از ۱۵۷ میلیارد دلار فراتر نرفته بود. به جز این حمایت کامل همه ارکان نظام دولت احمدی نژاد را در سه سال اول معادل کلیت ساختار سیاسی تصویر می کرد.
سه سال اول ریاست جمهوری روحانی اما هیچ یک از ویژگی های سه دوره قبل را نداشته و دو سوم آن هم با انتظار نفس گیر توافق هسته ای سپری شده و از یک سال اخیر نیز نیمی باز با انتظار تصویب و تایید برجام در داخل  و اجرایی شدن آن گذشته و تازه از نیمه دی ماه ۱۳۹۴ و در حالی که ۳۰ ماه از عمر دولت گذشته بود برجام وارد فاز اجرایی شد در حالی که هنوز به خاطر حساسیت بر سر قوانین پول شویی محدودیت های بانک های ایرانی را تمام و کمال برنداشته اند.
از این روست که سه سال اول روحانی را می توان در مقام قیاس با بازه های مشابه قبلی دشوارتر  دانست و حتی دشوار ترین و ناهموارترین لقب داد زیرا نه مانند بازه ۶۸ تا ۷۱ از حمایت همه جانبه درون ارکان نظام برخوردار بوده  نه همچون دوره ۷۶ تا ۷۹ جامعه در تب و تاب و شور سیاسی است و نه مانند سال های ۸۴ تا ۸۷ پول مفت نفت، در اختیار و دولت بخت‌یار.
نه این که کاری نشده باشد که از ۹۲ تا ۹۵ انرژی اصلی صرف توقف خون ریزی شده و کدام جراح قبل از توقف خون ریزی می تواند عمل را آغاز کند.
در تمثیلی دیگر وقتی خودرو از راه اصلی منحرف شده و به روایتی در آستانه سقوط به دره است همین که آن را به جاده و ریل اصلی بازگردانی است کاری کارستان  و در این سه سال دشوار وقت و همت  روحانی و کارگزاران ارشد او در وهله نخست صرف عادی سازی امور شده است.
همین عادی سازی را اما به خاطر دشواری کار می توان فوق العاده دانست ولو در آن سو بد عهدی هایی شده باشد و همه انتظارات برآورده نشده باشد.
اگر تردید دارید به این نکته بیندیشید که ۸۰ درصد بودجه ایران صرف هزینه های جاری می شود و بخش قابل توجهی از این هزینه با درآمد نفت تأمین می شود.
نفتی که بازارهای از دست داده را بازپس می گیرد و تا پایان سال عدد روزانه تولید به ۴ میلیون بشکه می رسد.
شاید به همین خاطر است که رییس جمهوری هر از گاهی یادآوری می‌کند اگر برجام نبود اندک اندک نفت ما به صفر می رسید و البته در این یک سال پرسش غالب این که از غیر عادی به عادی رسیدیم اما قرار نیست در عادی توقف کنیم. چشم ها در این یک سال به دنبال عبور از این نقطه اند… .