گرایش عجیب و غریب به سریال‌های ترکی، سریال‌های این کشور را به یکی از مهم‌ترین خوراک‌های فیلم وسریال در خانواده‌های ایرانی کرده‌است. سریال‌هایی که در تمایلات ایرانی‌ها به این کشور برای مهاجرت بسیار موثر بوده‌است. اما چرا؟ مگر سریال‌های ترکی چه دارند؟
سال گذشته در خبری به نقل از «جان اوکان» رئیس و بنیانگذار شرکت فیلم و سریال‌سازی itv inter meya اعلام شد. ترکیه به بیش از ۱۲۰ کشور در جهان فیلم‌ها و سریال‌هایشان را فروخته‌است. عدد بزرگی که توانسته سهم بسیار بزرگی در درآمدزایی این کشور داشته باشد. به گونه‌ای که چندی پیش دبیر کمیته اقتصاد فرهنگ اتاق بازرگانی تهران گفت در سال ۲۰۱۹ صادرات فرهنگی ترکیه فقط با محوریت سریال و فیلم توانسته ۱۸ میلیارد دلار درآمد داشته باشد که مبلغ بسیار قابل توجهی است. این روند که از سال ۲۰۱۰ به شکل تصاعدی درحال رشد است ترکیه را بعد از آمریکا دومین صادر‌کننده بزرگ فیلم‌ها و سریال‌هایش کرده‌است.
به گزارش گاردین در سال ۲۰۱۹ شیلی بزرگترین مصرف کننده سریال‌های ترکی‌است و همچنین سریال‌های ترکی توانسته‌اند مخاطبان زیادی در روسیه، چین، کره و آمریکای لاتین داشته باشند. اما در میان کشورهای جهان مکزیک و سپس آرژانتین بیشترین هزینه را برای خرید سریال‌های ترک پرداخته‌اند.
سریال‌های ترکی در جهان با اسم اختصاصی «دیزی/dizi» معرفی می‌شوند و به گفته مدیران هنری این کشور دیزی یک «ژانر در حال پیشرفت»است. در گزارشی از گاردین درباره سریال‌های ترکی آمده‌است که در دیزی‌ها معمولا شما نمی‌توانید اسلحه را در دست قهرمان خود قرار دهید. مرکز هر نمایشی خانواده‌است. یک غریبه در فیلم همیشه به سمت محیط اجتماعی- اقتصادی که نقطه مقابل خودش است سفر می‌کند. مثلا از روستا به شهر می‌آید. قلب تپنده سریال قلبش شکسته‌است و به طرز غم‌انگیزی به عشق وابسته است. هیچ چیز بهتر از مثلث عشقی نیست و روال سریال به گونه‌ای که همه دوست داریم پسر خوب را با دختر خوب ببینیم. اما خب زندگی بد است و شخصیت‌های بدی هم اطراف این دوتا وجود دارند!
در سال ۲۰۱۱ سریال تلویزیونی «قرن باشکوه» در ترکیه بسیار پرمخاطب شد. سریالی تاریخی که به یکی از پادشاهان عثمانی و زن صیغه‌ای مسیحی‌اش اشاره دارد. سریالی که میان ایرانی‌ها به نام «حریم سلطان» مشهور شد و در خود ترکیه نیز یک‌سوم مخاطبان تلویزیونی این کشور را از آن خود کرد. بسیاری از رسانه‌های خارجی این سریال را با سریال مشهور «بازی تاج و تخت» مقایسه کردند. سریالی که چندین مشاور تاریخی داشت و حتی یک تیم ۲۵ نفره به تنهای روی طراحی لباس بازیگران کار می‌کردند. این سریال به قدری محبوب شد که گردشگری اعراب به استانبول را به طرز چشمگیری افزایش داد. آن وقت وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه از برخی کشورهای عربی هزینه پخش تلویزیونی نگرفت تا همه جوره به فراگیرشدن این سریال ترکی کمک کرده باشد. «قرن باشکوه» طبق آمار توسط ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان دیده‌است و حتی اولین دیزی است که توسط ژاپنی‌ها خریداری شد تا چشم بادامی‌ها نیز پای سریال‌های ترکی بنشینند!
دیگر سریال ترکیه‌ای که بسیار در جهان دیده شد «فاطما گل» بود. سریالی که در آغاز با تجاوز گروهی به یک دختر جوان شروع می‌شود اما در ادامه نبرد این دختر آسیب‌دیده را برای عدالت می‌بینیم. دختری که با مشکلات زیادی از جمله ازدواج اجباری و تنش‌های خانوادگی و قدرت ثروتمندان دست و پنجه نرم می‌کند. اما استقامت او هر سختی را شکست می‌دهد. همین باعث شد این سریال که تم عدالتخواهانه دارد در بسیاری از کشورها مثل آرژانتین و اسپانیا بسیار دیده شود و از سوی زنان مورد استقبال قرار بگیرد.
اما حالا سالهاست سریال‌های ترکی انتخاب اول بسیاری از مردم ایران و همچنین کشورهای منطقه از جمله عراق و عربستان است و مد و پوشاک این کشور کاملا سریع به اهالی این کشور منتقل می‌شود. ترکیه سالهاست مقصد اول گردشگران ایرانیست که می‌خواهند از مرزهای کشور خارج شوند و حتی علاقه به غذاها و شیرینی‌های ترکی نیز میان ایرانیان به شدت افزایش یافته است به طوری که حالا خیلی از ایرانی‌ها آشپزهای ترک فعال در اینستاگرام را می‌شناسند و حتی ویدیوهای آشپزیشان را دست به دست می‌کنند. متاسفانه حتی ترکیه مقصد مهاجرت اولیه و یا نهایی بسیاری از ایرانی‌هاست به گونه‌ای که در آماری که فروردین ۱۴۰۰ منتشر شد. ایرانی‌ها در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۱ حدود ۱۶۰۰ واحد مسکونی در این کشور خریدند و همچنان بزرگترین مشتری خارجی املاک این کشور هستند. بدون اغراق می‌توان گفت سریال‌های این کشور سهم بسیار بزرگی در این گرایش عجیب و غریب در سالهای اخیر داشته‌اند.
قسمت‌های طولانی، داستان‌های تو در تو
اگر هر قسمت سریال‌های هالیوودی زمانی بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت است. دیزی‌ها هر قسمت‌شان دوساعت به بالاست و به قدر یک فیلم سینمایی طولانی زمان می‌برد. به طور مثال سریال حریم سلطان ۱۳۹ اپیزود طولانی داشت که بسیاری از شبکه‌های پخش ترجیح دادند هر قسمت را در دو نوبت پخش کنند. داستان در سریال‌های ترکی به شدت تو در تو و پرشخصیت است. به طوری که ممکن یک دیزی تا ۵۰ شخصیت اصلی داشته باشد که هرکدام نقش اساسی و پررنگی را در سریال ایفا کنند. بالا و پایین‌های زیاد و پر تعلیق‌های و داستان‌های فرعی و اصلی در هم تنیده شده در بدنه سریال، دیزی‌های ترکی را بسیار جذاب کرده‌است و باعث شده به علت همین طولانی بودن زمان و پرقسمت بودن دیزی‌ها مخاطب تلویزیونی بخش قابل توجهی از عمر خود را هزینه این سریال کند و در طول روز به آنها زندگی و حتی فکر کند.
داستان‌هایی برگرفته از واقعیت و پرونده‌های روانشناسی
چندسال پیش در گزارشی درباره درام‌ها گفته شده که بسیای از شخصیت‌ها و قصه‌های فیلمهای ترکی برگرفته از پرونده‌های روانشناسان این کشور است تا بتواند تاثیر عمیق‌تری روی مخاطب‌های خود بگذارد و قصه‌ها به مردم و روزمره‌هایشان نزدیک‌تر باشد. نویسندگان ترک با تمرکز روی پرونده‌های روانشناسی تلاش می‌کنند قصههایی را با الهام از آنها تولید کنند که به روزمره مردم نزدیک باشد و همذات‌پنداری مخاطب را با خود به همراه داشته باشد. قصههایی که جنس‌شان افسانه‌ای نیست و باورپذیری زیادی دارد. درون این بررسی‌ها به خوبی مشخص می‌شود که مردم به چه کاراکترهایی گرایش بیشتری دارند و چطور شخصیت‌هایی را بیشتر در زندگی بیشتر دوست دارند تا طبق این علاقه کاراکترسازی شود. به طور مثال در بررسی سریال‌های ترکی مشخص شد مردان سریال‌های ترکی به شکل ویژه‌تری عاشق‌تر از کاراکترهای مرد در سایر سریال‌های جهان هستند و رفتارهای عاشقانه بیشتری دارند و این به عمد در سریال‌های ترکی پررنگ است و نشان از بررسی تمایلات جامعه زنان به این دسته از مردان دارند.
بازسازی قصه‌های عاشقانه کلاسیک به زبان امروز
اگر پیش از این سیندرلا و سفیدبرفی و حتی شخصیت‌های رمان کتاب‌هایی مانند «جین ایر» تنها در ادبیات کلاسیک و قصه‌های کهن نهفته بود و هالیوودی‌ها هرچندوقت یکبار این افسانه‌ها را بازسازی می‌کنند. ترکها آنها را در فضای امروز می‌آورند و با لباس و رفتارهای امروزی به خورد مخاطب می‌دهند. به طوری که در گزارش گاردین آمده‌است در دیزی‌ها ممکن است سیندرلا زنی ۳۵ ساله و مجرد با یک فرزند باشد یا اینکه دختری ۲۲ ساله و گرسنه و همین باعث می‌شود قصه‌های محبوب دختران نوجوان این بار لباس امروزی تن‌شان کنند و قابل دسترس‌تر باشند. به گونه‌ای که او بتواند در همین فضای امروزی چنین داستانی را برای خودش تخیل کند.
خانواده، خانواده، خانواده
همانطور که بالاتر هم گفته شد تقریبا اغلب داستان‌های ترکی در بستر خانواده رخ می‌دهد. به این شکل ممکن است تهدیدات مختلفی خانواده را تهدید کند اما کاراکترهای مثبت همه جوره در تلاشند این کانون را به هر قیمتی حفظ کنند. بسیاری از کارشناسان معتقدند این یکی از مهم‌ترین دلیل محبوبیت دیزی‌هاست. در سالهایی که خانواده نقش کمرنگ در تولیدات هالیوودی و غربی گرفته است و در تولیداتشان این کانون کمتر دیده می‌شود، ترکی‌ها خلاف این جریان حرکت می‌کنند و خانواده را بسیار مهم نشان می‌دهند و چون خانواده به شکل غریزی برای افراد مهم است و هنور در کشورهای شرقی، عربی و آمریکای لاتین همچنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، گرایش به دیزی‌ها را بسیار زیاد کرده‌است. به گفته کارشناسان اگر فیلمهای ترکی در کشورهای آمریکایی و انگلیسی زبان نگرفته است. دلیل بر ضعف آنها در ایجاد تمایل نیست. مهم‌ترین دلیل این است که مردمان انگلیسی زبان عادت به دیدن فیلمهای با زیرنویس ندارند و برای چنین چیزی تربیت نشده‌اند و از همین رو نه تنها به فیلمهای ترکی بلکه به دیگر فیلم‌ها از سایر کشورها نیز روی خوش نشان نمی‌دهند.
همزبانی با بخش زیادی از مردم ایران
دیزی‌های ترکی خوب یا بد میان‌ایرانی‌ها بسیار پرطرفدارند. یکی از مهم‌ترین دلایل هم همزبانی ترکها با بخش زیادی از مردم آذری‌زبان ماست که بسیاری‌شان برای دیدن فیلمهای ترکی نیازمند دوبله یا زیرنویس نیستند و بعد از چندقسمت به تلفظ متفاوت کلمات عادت می‌کنند. زبان ترکی زبان بسیار آسانی نسبت به سایر زبان‌های خارجی است و شما با دیدن چند قسمت و چندترم کلاس زبان ترکی به راحتی می‌توانید به این زبان در حد نیاز معمول و کافی مسلط شوید. چون کلمات بسیار مشترکی نیز بین زبان فارسی و ترکی وجود دارد و همین یادگیری این زبان را آسان‌تر می‌کند و از همین رو گرایش به یادگیری زبان ترکی در سالهای اخیر بعد از دیده‌شدن دیزی‌ها میان بسیاری از جوانان ایرانی زیاد شده‌است. به طوری که اگر سردر آموزشگاه‌های زبان انگلیسی را ببینید به خوبی متوجه می‌شوید که آموزش زبان ترکی استانبولی حالا یکی از روتین‌ترین کلاس‌های آنهاست. در صورتیکه سالهای قبل به این شکل نبود.
تشابه فرهنگی و نزدیکی جغرافیایی ایران و ترکیه
ایران و ترکیه مرز مشترک دارند و همجواری این دو کشور به هم تمایلات زیادی را بین این دو ایجاد کرده‌است. تمایلی که فقط از سوی ایرانی‌ها نبوده اما ایرانی‌ها رغبت بیشتری به ترکها نشان داده‌اند. در سالهای اخیر بسیاری از سلبریتی‌های ترکی به مناسبت‌های مختلف پیام‌های دوستانه فرستادند و باعث هم‌افزایی روابط فرهنگی دو کشور شدند. همچنین ترکیه مقصد اول گردشگری ایرانی‌ها در سفرهای خارجیست که حتی قیمت تمام شده این سفر ممکن است بسیار ارزان‌تر از سفرهای زیارتی به عراق تمام شود. پایین آمدن قیمت لیر در چند وقت گذشته نیز بسیار موثر بوده‌است. بازار غذا در ترکیه هم زیر پوشش گوشت حلال است و خیال ایرانی‌هایی را حسابی راحت کرده‌است. خوراک غذایی ترکها نیز از ایرانی‌ها دور نیست و سلیقه غذایی مشترک زیادی دارند. در سالهای اخیر نیز میل به منوی غذاها و شیرینی‌های ترکی نیز میان ایرانی‌ها بسیار زیاد بوده‌است.
هم خدا هم خرما
ترکیه کشوری مسلمان است و دو مذهب شیعه و سنی در این کشور پرجمعیت هستند. در گزارشی درباره فیلم‌ها و سریال‌های ترکی آمده‌است:«شما وقتی در استانبول راه می‌روید، زنان زیادی را با پوشش سر و حجاب می‌بینید» اما در هیچکدام از فیلمهای ترکی هیچ اثری از زن محجبه نیست، گویی که زنان در این کشور اصلا حجاب ندارند. موضوعی که اولین بار با ۵دقیقه پیاده‌روی در استانبول متوجه خواهید شد. ترکها در فیلمهای خود میان دعا و حضور در مراسم‌هایی مانند تشییع جنازه اعتقاده خود را نشان می‌دهند. هم محراب و مسجد دارند و هم کلوب‌های شبانه و کاباره‌های فعال. مصرف مشروبات الکلی نیز در فیلمهای ترکی میان شخصیت‌های فیلم بسیار بالاست به طوریکه در مناسبت‌های مختلف حتی توسط شخصیت‌های بسیار مثبت و تا حدی مذهبی فیلم ولو به شکل اندک و جزئی مصرف می‌شود. روابط پیش از ازدواج و خارج از عقد نیز در فیلم کاملا عرفی‌ست به گونه‌ای که احساس نمی‌شود کاراکترهای فیلم مسلمان هستند. اما در سکانسی دیگر ممکن است از اذکار مربوط به مسلمانان استفاده کنند. شاید بهترین عبارت برای توصیف ترکیه از درون دیزی‌ها کشوری که هم خدا را دارد هم خرما! که این سبک محبوب بسیاری از کسانی‌ست دنباله رو چنین سبک زندگی هستند.
مردمانی با ظاهری کاملا شبیه به ما
ظاهر و نژاد مردم ترکیه دور از ایرانیان نیست. در فیلمهای ترکی شما کمتر ظاهرهای بلوند و چشم‌آبی‌های اروپایی را می‌بینید. از این رو ترکیه کشوری‌است که در عرصه مد و لباس بسیار فعال است و هرساله دنیای فشن و مد این کشور روی مردمان منطقه تاثیر مستقیم دارد. به طوریکه اگر فیلمهای ترکی را نگاه کنید به خوبی متوجه حجم شباهت در مدل مو، مدل آرایش و لباس‌های آنان با دنبال کنندگان مد در ایران خواهید شد. برای مثال داشتن مدل خاصی از اصلاح صورت که به شکل ته‌ریش و سیبیل پر‌پشت بود میان مردان ایرانی بسیار باب شد که این مد برگرفته از بازیگران ترکی به ویژه بازیگر محبوب و پرطرفدار این کشور «بوراک اوزچیویت» بود.
در فیلمهای ترکی، کاراکترهای به شکل اغراق‌آمیزی خوش‌پوش هستند، اغراق از این منظر که مردان و زنان حتی در خانه از پوشش‌های رسمی و شبیه به مهمانی مثل کت و شلوار و کراوات و حتی کفش‌های پاشنه‌بلند استفاده می‌کنند. موضوعی که باب آن در برخی سریال‌های شبکه نمایش خانگی ایرانی نیز باب شد! به طوریکه وقتی از منوچهر هادی درباره این نوع طراحی لباس پرسیده شد به فیلمهای ترکی اشاره کرد.
خیالتان راحت این قصه خوب تمام می‌شود!
در سالهایی که حتی سریال‌های شبانه و هرشبی تلویزیون ما پر از تلخی‌های عمیق و نرسیدن‌هاست و درامهای ضعیف و کم قصه فقط ممکن است با تلخی زیاد کام‌تان را زهر کند. ترکها در تمام دیزی‌هایشان این تضمین را به شما می‌دهند که ماجرا خوب تمام خواهد شد فقط ما را ببینید و منتظر باشید. در سریال‌های ترکی شما کمتر صحنه چرک و مشمئزی می‌بینید حتی ممکن است زخم‌ها و جراحات در بعضی پخش‌ها تار شوند و دکوپاژ‌ها طوری باشد که به شما نشان داده نشوند. مثل مواجهه با جنازه‌های سوخته که ممکن است بسیاری از فیلمهای هالیوودی برای به رخ کشیدن قدرت طراحی و گریم به شما نشان داده شود. اما در دیزی چنین خبرهایی نیست. آنها تصویر شیک‌شده و مرتب‌شان را فدای واقعیت‌های دوست‌نداشتنی نمی‌کنند.
در درامهای عاشقانه و پرتنش هرچقدر هم که دوری و جدایی رخ داده باشد در پایان باید بهم برسند. هیچ‌کس برای دیدن جدایی هزاران دقیقه سریال تماشا نمی‌کند و همین خیال مخاطب را راحت می‌کند که در پایان خوشحال است. با وجود تعلیق‌ها و حوادث متعدد در سریال‌ها، معمولا اتفاقات تلخ کش پیدا نمی‌کند. قهرمان هرچقدر هم تحت فشار باشد از دل منجلابی که برایش پیش آمده پیروز بیرون می‌آید و مخاطب در طول سریال نیز حالش بد نمی‌شود. تضمینی که هیچ فیلم دیگری به او نخواهد داد!
ترکیه زیبا، استانبول زیباتر
تاکید روی پرچم سرخ‌رنگ ترکیه و گرفتن نماهای بسیار زیبا از استانبول، شهری که ترکها همه جوره در فیلم‌هایشان آن را تحویل می‌گیرند و از آن تصویر شهر رویایی و زیبا مخابره می‌کنند در جای‌جای دیزی‌ها قابل لمس است. ترکها توی دیزی‌ها در نماهای مختلف از استانبول پرچم برافراشته شده ترکیه را نشان می‌دهند و روی این ملی‌گرایی به شکل بصری تاکید محکمی دارند. به طوری که ترکیه در فیلم‌ها تصویر کشوری ایده‌آل برای همه اقشار است. کشوری سرسبز، با مردمانی زیبا، امروزی و خوش‌پوش و استانبول ساحلی بسیار زیبا. به گونه‌ای که شما باید از خدایتان باشد به این کشور مهاجرت کنید و اگر ترک هستید سرتان را بالا بگیرید و به خودتان افتخار کنید. افتخار و زیبایی که سالهاست در شاخص‌ترین فیلمهای سینمای ایران وجود ندارد و جای آن را خودتحقیری در حجم کثیری از فیلمهای به اصطلاح اجتماعی گرفته است.
گرایش به مردم ترکیه و علاقمندی به مهاجرت به این کشور در سالهای گذشته بین ایرانیان زیادی به وجود آمده‌است. حتی عده زیادی سرمایه‌هایشان را لیر کردند و به این کشور بردند و بعد از پایین آمدن شدید ارزش پولی این کشور ضرر زیادی متحمل شدند. بسیاری از اینفلوئنسرها و بلاگرهای و حتی اینستاگرام‌های ایرانی به بهانه‌‌های مختلف به این کشور مهاجرت کردند و حتی درباره شیوه مهاجرت‌‌شان حرف زدند و مخاطبانشان را تشویق کردند و راه و چاه نشان‌شان دادند و در این میان نمی‌شود نقش تولیدات فرهنگی این کشور را در قالب‌های مختلف و مهم رسانه‌ای مانند فیلم و سریال نادیده گرفت. موضوعی که ارزش مطالعاتی بسیار زیادی دارد و به آن باید با تامل بیشتری نگاه کرد.