کس سانستاین در مقاله ای نوشت: تصور کنید که آدم مشهوری چیزی گفته یا کاری کرده است که عدۀ زیادی آن را توهین آمیز یا شرم آور یا نفرت انگیز تلقی کرده اند، مثلاً دربارۀ سابقه اش در ارتش دروغ گفته است یا به اعتقادات مذهبی توهین کرده است. آیا باید عذر خواهی بکند؟
در ادامه این مطلب آمده است: فرض کنیم هدف او این نیست که آدم خوبی بشود، بلکه صرفاً می خواهد موقعیتش را بهبود بخشد، یعنی می خواهد شانسش را برای پیروزی در انتخابات بیشتر کند یا از مجلس رأی اعتماد بگیرد یا مقامش را حفظ کند.
شواهدِ تازه ما را به پاسخی ساده می رساند: عذر خواهی راهبرد مخاطره آمیزی است.
برای نمونه، اتهاماتی را که علیه آل فرانکن مطرح شد در نظر بگیرید. اینک، با گزارشی که اخیراً در نیویورکر منتشر شده است، بسیاری دربارۀ او تجدید نظر می کنند. فرانکن که آن زمان عضو مجلس سنا بود، در پی ادعا هایی مبنی بر برقراری تماس های فیزیکی نامناسب با چند زن، علناً عذرخواهی کرد. ولی این عذرخواهی نفعی برای او نداشت و حتی شاید کار را بدتر هم کرد. چیزی نگذشت که مجبور به کناره گیری شد.
احتمالاً رویداد های پسامعذرت خواهی ای که برای فرانکن اتفاق افتاد، استثنایی نیست. طبق پیمایشی که اخیراً انجام داده ام، عذرخواهی باعث نمی شود شخصی که حرفی توهین آمیز زده یا کار بدی کرده است، حمایتی جلب کند.
با استفاده از خدمتِ مکانیکال ترک آمازون، که می توان با آن پیمایش های سریع انجام داد، اخیراً چهار سناریوی متفاوت را به چهار گروه سیصد نفره ارائه کردم. هر چهار گروه از لحاظ جمعیت شناختی متنوع بودند. آزمایش ها بدین ترتیب بود:
– فرض کنید نامزد پیشنهادی برای مقام دادستان کل کشور در گذشته چنین حرفی زده باشد: «هم جنسگرایان ناقضِ ارادۀ خداوند هستند. ازدواج باید میان مرد و زن باشد، نه همجنس ها».
– فرض کنید نامزد مقام ریاست جمهوری در گذشته چنین گفته باشد: «کسانی که می خواهند سقط جنین را قدغن کنند، اصلاً به فکر زن ها نیستند».
– فرض کنید نامزد پیشنهادی برای وزارت امور خارجه چند سال پیش گفته باشد: «به نظرم آمریکا باید برای کار های بدِ فراوانی که در دنیا انجام داده است عذر خواهی کند».
– فرض کنید نامزد مقام ریاست جمهوری از جانب چندین زن متهم به برقراری تماس بدنی نامناسب شده است: بیش از حد به آن ها نزدیک شده، یا بیش ازحد و طولانی تر از معمول آن ها را بغل کرده، و بعضی از آن زنان حس کرده اند این کار باعث شده است احساس ناامنی کنند.
در تمام این چهار سناریو، از شرکت کنندگان خواسته شد تا فرض کنند که شخص بابت آن حرف یا رفتار عذر خواهی کرده است. سپس از شرکت کنندگان پرسیده شد این عذر خواهی چه تأثیری می گذارد: احتمال حمایت شما از این نامزد ها بیشتر می شود یا کمتر یا تفاوتی نمی کند؟
در تمام این چهار سناریو، درصد کسانی که احتمال حمایتشان از این نامزد ها کمتر می شود، بیش از کسانی بود که احتمال حمایتشان بیشتر می شد. جالب اینجاست که با اینکه پاسخ دهندگان به هر کدام از این چهار سناریو آدم های متفاوتی بودند و آن کردار یا گفتار فرضی هم برای گروه های اعتقادی متفاوتی توهین آمیز تلقی می شد، باز هم الگو ها در هر چهار سناریو شباهت های بسیاری با هم داشتند.
در سناریوی اول که به ازدواج میان هم جنسان بی احترامی شده بود، ۳۷درصد گفتند احتمال حمایتشان از آن شخص پس از عذر خواهی کمتر می شود، ۲۲ درصد گفتند احتمال حمایتشان بیشتر می شود و ۴۱درصد گفتند تغییری نمی کند.
در سناریوی دوم و مورد سقط جنین، ۳۶.۵درصد گفتند احتمال حمایتشان از آن شخص پس از عذر خواهی کمتر می شود، ۲۰درصد گفتند احتمال حمایتشان بیشتر می شود و ۴۳.۵درصد گفتند تغییری نمی کند.
در سناریوی سوم و مورد وزیر امور خارجه، ۴۱.۵درصد گفتند احتمال حمایتشان از آن شخص پس از عذر خواهی کمتر می شود، ۲۳ درصد گفتند احتمال حمایتشان بیشتر می شود و ۳۵.۵درصد گفتند تغییری نمی کند.
در سناریوی چهارم و مورد تماس بدنی نامناسب، ۲۹درصد گفتند احتمال حمایتشان از آن شخص پس از عذر خواهی کمتر می شود، ۲۵درصد گفتند احتمال حمایتشان بیشتر می شود و ۴۶درصد گفتند تغییری نمی کند.
پس حتی در موارد متفاوت، عذرخواهی احتمال حمایت از فردی را که گفتار یا رفتار بدی داشته است بیشتر از اینکه افزایش بدهد کاهش می دهد. این یافته ها هم راستا با تحقیق ریچارد هانانیا، پژوهشگر دانشگاه کلمبیا، است که نشان داد عذرخواهیِ آدم های مشهور کمکی به حالشان نمی کند و شاید حتی کار را بدتر هم بکند.
ولی چرا؟ ارائۀ پاسخی قطعی دشوار است، ولی شاید یک دلیلش این باشد که عذرخواهی مانند اعتراف است. خطا را برجسته تر می کند و باعث می شود بقیه به چنین نتیجه ای برسند: «تا حالا گمان می کردیم عوضیه، ولی الان مطمئنیم عوضیه. خودش هم قبول داره!».
به همین دلیل است که عذرخواهی ممکن است میزان انزجار مخالفان یک شخصیت مشهور را بیشتر کند. برای آن هایی هم که متمایل به آن شخص مشهور هستند، اذعان آن شخص مشهور به خطاکاریْ چیزی به ارزش های او اضافه نمی کند. حتی شاید نشانی از ضعف قلمداد شود. برای نمونه، دونالد ترامپ را در نظر بگیرید که هیچ علاقه ای ندارد برای کارهایش عذرخواهی کند و طرفدارانش هم شیفتۀ این کار او هستند.
قطعاً این تحقیق هنوز در آغاز راه است. نظر سنجی هایی هم که ذکرشان رفت نسبتاً کوچک هستند و علی رغم تنوع جمعیت شناختی گروه های حاضر در آن ها، بازتاب دهندۀ تنوع کل آمریکا نیستند. پرسش هایی را نیز بی پاسخ می گذارند. احتمالاً تأثیر واقعی عذرخواهی طی هفته ها و ماه های بعد از آن رخ می دهد. موضوع و بستر عذرخواهی نیز بی شک مهم است. در بعضی موارد، اگر قصدِ فرد آرام کردن اوضاع باشد، ابراز ندامت صمیمانه نقشی اساسی بازی خواهد کرد.
سوای از آنکه چه تأثیری داشته باشد، عذرخواهی الزامی اخلاقی است. چه در زندگی روزمره و چه در حیات سیاسی: معذرت خواهی می تواند نشانی از ادای احترام و اذعان به کرامتِ انسانیِ کسانی باشد که آزار یا توهین دیده اند.
اما نکتۀ اصلی همچنان پابرجاست. عذرخواهی راهبرد خوبی نیست. گاهی هوشمندانه تر این است که آن شخص سکوت کند یا موضوع را عوض کند.