وقتی ویروسی از یک ویروس دیگر تکثیر می‌شود، اغلب تغییراتی پیدا می‌کند که به این تغییرات جهش گفته می‌شود. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که وقتی ویروسی «یک یا چند جهش جدید» داشته باشد گونه جدید ایجاد می‌شود.
تغییرات در ویروس کرونا غیرعادی نیست. ویروس‌ها با مبتلا کردن افراد بیشتر، دچار جهش می‌شوند اما متخصصان می‌گویند که تغییرات در ویروس کرونا با نام علمی SARS-CoV-2 کندتر است.
اما تاکنون چه چیزهایی درباره گونه‌های جهش‌یافته ویروس در انگلیس، آفریقای جنوبی، برزیل و کالیفرنیا می‌دانیم؟
گونه انگلیسی
انگلیس یکی از نخستین کشورهایی بود که گونه‌ای از کرونا را که مسری‌تر است، شناسایی کرد.
مت هانکوک، وزیر بهداشت این کشور روز ۱۴ دسامبر در مجلس عوام انگلیس اعلام کرد که این گونه جدید در لندن و جنوب شرقی بریتانیا در حال گسترش است و به سرعت جایگزین گونه‌های دیگر می‌شود.
این گونه با نام B.1.1.7 معرفی شده است. مقامات در آن زمان محدودیت‌های گسترده‌ای را برای جابجایی‌ها در سراسر انگلیس اعلام کردند اما سفر به خارج از این کشور ممنوع نشد که این موضوع باعث شیوع آن در کشورهای دیگر شد.
بنابر گزارش یورونیوز، مارتین مک‌کی، استاد دانشگاه در لندن در این رابطه گفت: در کشورهایی مانند دانمارک می‌توانیم ببینیم که نوع قدیمی در حال از بین رفتن و جایگزینی با نوع جدید است.
وی با اطمینان گفت که این اتفاق در کشورهای دیگر نیز رخ داده است.
یکی از تغییراتی که این گونه را متمایز کرده، جهش N501Y است که در منطقه پروتئین شاخ سنبله ویروس رخ داده است. پروتئین سنبله نقش اصلی را در ورود ویروس به سلول‌های بدن انسان و تکثیر آن ایفا می‌کند.
دکتر الینور گونت از دانشگاه ادینبورگ گفت: این جهش، دست کم در شرایط آزمایشگاهی به پروتئین اجازه می‌دهد تا با قدرت بیشتری به پروتئین موجود در سطح سلول وصل شود.
گونه آفریقای جنوبی
مقامات آفریقای جنوبی در تاریخ ۱۸ دسامبر برای نخستین بار اعلام کردند که یک گونه جهش یافته از ویروس کرونا در حال شیوع سریع در سه استان این کشور است که باعث نگرانی شده است.
آن‌ها این گونه جدید را 501Y.V2 معرفی کردند و دریافتند که در افزایش مواد ابتلا در ژانویه در آفریقای جنوبی نقش داشته است.
تعیین توالی ژنومی نشان دادن که این گونه با گونه جهش‌یافته انگلیسی متفاوت است اما هر دو جهش N501Y در پروتئین سنبله است. این نگرانی وجود دارد که ممکن است واکسن‌هایی که تاکنون تولید شده‌اند در برابر این گونه موثر نباشند.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده آمریکا می‌گوید: برخی شواهد نشان می‌دهد که یکی از جهش‌های پروتئین سنبله با نام E484K ممکن است در خنثی کردن برخی پادتن‌های پلی‌کلونال و مونوکلونال تاثیر بگذارد.
مطالعه‌ای که اخیرا درباره گونه جهش‌یافته آفریقای جنوبی انجام گرفته، نشان می‌دهد که جهش‌های دیگر در این گونه باعث می‌شود پادتن‌ها مشکلات بالقوه دیگری نیز در خنثی کردن ویروس داشته باشند.
طبق گفته محققان در پژوهشهای اخیر، این موضوع می‌تواند هم بر میزان ابتلای مجدد و هم بر میزان اثر گذاری واکسن نقش داشته باشد.
شرکت بیوتکنولوژی مدرنا در تاریخ ۲۵ ژانویه اعلام کرد گرچه واکسن این کشور در برابر این گونه موثر است اما برای احتیاط بیشتر در حال تولید یک تقویت‌کننده اضافی است.
گونه برزیلی
وزارت بهداشت ژاپن در تاریخ ۱۰ ژانویه اعلام کرد که یک گونه جدید ویروس که از برزیل نشات گرفته در چهار مسافر به مقصد این کشور شناسایی شد.
طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، این گونه P.1 معرفی شد و شامل ۱۷ تغییر خاص در اسید آمینه و سه حذف است.
این گونه، دو تغییر در پروتئین سنبله دارد که مشابه گونه آفریقای جنوبی است. بنابراین این موضوع باعث ایجاد نگرانی‌ها درباره مقاومت ویروس به واکسن شده است.
مطالعه مشترک محققان بریتانیایی و برزیلی که در سایت ویروس شناسی منتشر شد نشان می‌دهد که بین تاریخ ۱۵ تا ۲۳ دسامبر در شهر مانائوس آمازون، گونه P.1 در ۴۲ درصد نمونه‌های جمع‌آوری شده ویروس کرونا شناسایی شدند.
گونه کالیفرنیایی
کشف گونه انگلیسی در دسامبر ۲۰۲۰ باعث شد تا دانشمندان در ایالت کالیفرنیای آمریکا در نمونه‌های خود از ویروس کرونا به دنبال این گونه باشند.
در حالی که آن‌ها تنها چند نمونه اندک از گونه انگلیسی را پیدا کردند اما با گونه‌های دیگری روبرو شدند که به نظر می‌رسد منشا آن خود کالیفرنیا باشد.
این گونه با نام CAL.20C معرفی شد که تنها در یک روز در اواسط ژانویه نیمی از ژنوم ویروس‌های جمع‌آوری در آزمایشگاه‌های لس‌آنجلس را به خود اختصاص داد.
اما محققان به رسانه‌ها گفتند که بر خلاف گونه انگلیسی هنوز هیچ مدرکی وجود ندارد که این گونه مسری‌تر یا مرگبارتر از سایر گونه‌های این ویروس باشد.
شناسایی گونه‌ای جدید در ژاپن
از سوی دیگر ژاپن روز ۲۲ فوریه تایید کرد که گونه جدیدی از کووید-۱۹ را شناسایی کرده است که در یک مرکز نگهداری مهاجران در توکیو شیوع پیدا کرده است. دولت در حال بررسی این گونه جهش یافته است چراکه ممکن است مقاومت بیشتری در مقابل واکسن‌های موجود داشته باشد.
طبق اطلاعات اولیه، به نظر می‌رسد که منشا این گونه خارج از ژاپن باشد اما به گفته موسسه ملی بیماری‌های عفونی، این گونه با سایر گونه‌ها که به طور پراکنده در ژاپن شناسایی شده‌اند، متفاوت است. در این گونه جهش E484K روی پروتئین سنبله ویروس کرونا رخ داده است که در گونه‌های دیگر هم شناسایی شده بود که این موضوع می‌تواند اثربخشی واکسن‌ها را به خطر اندازد.
طبق گزارش وزارت بهداشت ژاپن، تاکنون ۱۵۱ مورد ابتلا از گونه‌های انگلیسی، آفریقای جنوبی و برزیلی در خاک این کشور شناسایی شده است.
آیا می‌توان گونه‌های جهش یافته را مهار کرد؟
اما سوالی که بین مردم مطرح می‌شود این است که آیا گونه‌های جهش یافته قابل درمان است یا واکسن می‌تواند در پیشگیری از این گونه‌ها موثر باشد.
دگتر گانت معتقد است اگر ۱۰۰ درصد جمعیت یک کشور هر دو دوز واکسن را دریافت کنند توانایی انتشار ویروس بسیار محدود خواهد شد. اما اگر اغلب افراد یک دوز واکسن زده باشند، این یک مزیت برای ویروس‌های دارای جهش است.
وی اضافه می‌کند: به همین دلیل نگرانی‌های بین‌المللی درباره تصمیم برخی دولت‌های اروپایی برای به تاخیر انداختن تزریق دوز دوم واکسن وجود دارد. اگر افراد کمی در مقابل ویروس ایمن شوند احتمال ظهور گونه‌هایی که در مقابل واکسن مقاوم هستند بسیار بیشتر می‌شود.
از سوی دیگر دکتر مک‌کی می‌گوید: واکسن‌هایی که در دسترس هستند در برابر گونه انگلیسی موثر هستند اما گونه‌های دیگری نیز در دنیا شناسایی شده‌اند که هنوز درباره آن‌ها سوالات زیادی وجود دارد.