دریغ از یک استعفا!

عصر ایران؛ امید خزانی- موج حوادث و سوانح غم انگیز می آیند و ایران را در اندوه فرو می برند و پس از چندی در پی موج ویرانگر دیگر یا روزمرگی و سیاست زدگی فراموش می شوند و خانواده هایی می مانند با داغ جگرسوز فقدان عزیزانشان.

حوادث مرگبار فقط پهنه ایران زمین را در نمی نوردند اما آنچه که ایران را از سایر کشورها متمایز کرده است، مسوولیت ناپذیری مدیران و مقاماتی است که گویی با عبارتی به نام ” استعفا برای تسکین افکار عمومی” کاملا بیگانه اند.

استعفای عالی ترین مقامات إجرائی در پی سوانح و حوادث مختلف امروزه چنان رایج شده است که منحصر به کشورهای توسعه یافته اروپای غربی وآمریکا و یا شرق دور مثل ژاپن، کره جنوبی نیست و از افغانستان و پاکستان در همسایگی ما گرفته تا مصر و حتی اتیوپی به امری عادی برای تسکین بازماندگان قربانیان و تمرین بیدار نگاه داشتن وجدان در جوامع بشری تبدیل شده است.

سه هفته پیش رئیس بیمارستان دانشگاه دولتی مصر Banha در پی سقوط مرگبار آسانسور و کشته شدن ۷ نفر از سمت خود فورا استعفا داد! امری قابل تحسین که تصور رخ دادنش در ایران ما کمی سخت است.

در چند ماه گذشته که کشور ما درگیر زلزله ایلام و کرمانشاه ، آلودگی شدید هوا در کلانشهرها، غرق شدن غم انگیز کشتی سانچی با تمام خدمه اش و نهایتا سقوط مرگبار پرواز یاسوج بوده است ، درکشورهای مختلف نیز حوادثی رخ داده اند اما با این تفاوت که مسوولانی برای احترام به افکار عمومی از سمت های خود در آن کشورها استعفا داده اند.
تقریبا همزمان با حوادث کشور ما در اسکندریه مصر تصادف دو قطار منجر به کشته شدن ۴۷ نفر شد که بلافاصله وزیر حمل و نقل مصر استعفا کرد. در ماه آگوست ۲۰۱۷، در تایوان وزیر انرژی این کشور در پی ۴ ساعت خاموشی سراسری که باعث محبوس شدن صدها نفر در آسانسور ها شد، استعفا داد! همچنین در همان زمان وزیر راه آهن هند در پی سانحه از خط خارج شدن قطار مسافربری استعفا کرد.

جای تاسف است در کشور ما که سابقه دیرین فرهنگی و تمدنی دارد، سوانح تراژیک که آشیان خانواده هایی را ویران می کنند ، به صحنه سیرکی تبدیل می شوند که مسؤولان ریز و درشت در قامت قهرمانان و کارشناسان خبره إبراز وجود نمایند و تکذیبه از پس تکذیبه، جلسه از پی جلسه برای مدیریت بحران تشکیل دهند ، اما دریغ و صد دریغ از یک استعفای کوچک !

استعفا نشان وجدان های بیدار است که اگر بخوابد کار انسان ها و جوامع بشری بسی دشوارتر ازآنچه که امروزاست، خواهد بود. در ژاپن، مدیر عامل شرکت بزرگ تبلیغاتی GENTSU در دسامبر سال گذشته پس از آنکه یکی از کارمندان رده پایین شرکتش به دلیل کار بیش از حد خودکشی کرده بود ، از سمت خود استعفا داد!

دکتر جی پاتریک دابل Dobel محقق برجسته دانشگاه سیاتل واشنگتن در حوزه اخلاق عمومی، در سال ۱۹۹۹مقاله ای تحقیقی با عنوان Ethics of Resigning “اخلاق استعفا” منتشر کرد که در آن به بسط “نظریه استعفا” با رویکرد انسجام و یکپارچگی جامعه پرداخته شده است.

او می نویسد ” استعفا دادن همواره تصمیم سختی است اما از سه منظر قابل تحسین و توجیه است. اول اینکه تضمین کننده درستی و امانت داری (Integrity ) فردی و اجتماعی است. دوم مسسولیت پذیری اشخاض را تقویت می کند (Responsibility)و سوم جوابگویی در برابر افکار عمومی به عنوان رکن اساسی جامعه دموکراتیک را نهادینه می کند (Accountability). به عبارت دیگر در جامعه ای که استعفای مقامات کم و یا به ندرت باشد، اصل اساسی جوابگویی و مسوولیت پذیری که ضامن تداوم رابطه مناسب بین مردم و مدیران جامعه است، ضعف اساسی دارد.

بنابر اصول ” اخلاقیات استعفا” و همچنین نظریه “اثر پروانه” Butterfly Effect که براساس آن حتی بال زدن یک پروانه در نیمکره غربی ممکن است باعث وجود طوفان عظیم در نیمکره شرقی گردد، امکان ندارد در پی حوادثی مسوول یا مدیرانی قاصر یا مقصر نباشند و در رده های مختلف استعفای از مسوولیت دولتی را ضروری ندانند!

نمونه های زیادی از استعفای مقامات در قالب های اخلاق عمومی می توان یافت.

برای مثال، نخست وزیر کره جنوبی در آوریل ۲۰۱۴ در پی غرق شدن کشتی تفریحی حامل دانش آموزان که منجر به کشته شدن ۳۰۰ نفر شد، استعفا داد. در نگاه اول نخست وزیر کره را نمی توان مسوول (responsibility) این اتفاق دانست اما از منظر جوابگویی کاملا قابل توجیه و تحسین است.

وزرای حمل و نقل مصر در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۷ به دنبال حادثه قطارهای مسافربری که منجر به کشته شدن ۱۸ و ۴۴ نفر شدند، استعفا دادند.

رییس هواپیمایی بین المللی پاکستان به دنبال سانحه هوایی و کشته شدن ۴۷ نفر در دسامبر ۲۰۱۶ استعفا داد.
وزیر راه آهن هند به دنبال دو حادثه تصادف قطارهای مسافری در آگوست ۲۰۱۷ استعفا داد.

وزیر کشور رومانی در ژانویه ۲۰۱۴ به دنبال سانحه هوایی که تنها ۲ نفر کشته داشت ، استعفا داد.

وزیر کشور پرتغال به دنبال آتش سوزی گسترده و کشته شدن حدود ۱۰۰ نفر در اکتبر سال ۲۰۱۷ استعفا داد.

وزیر دفاع و فرمانده ارتش افغانستان به دنبال عملایات تروریستی طالبان در آوریل سال ۲۰۱۷ استعفا دادند.

وزیر دفاع ژاپن به دنبال ارزیابی غیر دقیق از اعزام سربازان ژاپن در قالب نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل در جولای ۲۰۱۷ استعفا داد.

وزیر کشور ترکیه به دنبال ناکامی در پیش گیری از عملیات تروریستی در سال ۲۰۱۶ استعفا داد.

پاپ بندیکت در سال ۲۰۱۳ در پی رسوایی های اخلاقی کشیشان کلیسای کاتولیک و همچنین در اعتراض به نزاع درونی حاکم بر کلیسا استعفا داد.

وزیر خارجه هلند در آوریل ۲۰۱۷ به دنبال افشای تناقض گویی اش در مورد دیدار با پوتین استعفا داد.

نخست وزیران ایتالیا و انگلیس به ترتیب در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ به دنبال شکست خوردن برنامه هایشان استعفا دادند و از سیاست محو شدند!

حتی نخست وزیر کشور افریقایی اتیوپی اوایل همین ماه برای بازگرداندن آرامش به فضای سیاسی کشورش استعفا داد!

لزوما استعفا فقط نباید در پی حوادث دلخراش باشد و در بسیاری موارد مقامات کشورها در پی ناکامی در کنترل و شکوفایی اقتصاد استعفا می دهند. نخست وزیر مجارستان به دلیل ناکامی در کنترل تورم و مشکلات اقتصادی کشور در سال ۲۰۰۹ استعفا داد.

ارزش پول ملی ما در ۵ ماه گذشته بیش از ۲۵ درصد سقوط کرده است و به عبارتی ۲۵ درصد از ارزش دارایی ها مردم کاسته شده و هنوز هیچ مقام ارشد اقتصادی خود را مقصر این امر نمی پندارد که استعفایش را تقدیم نماید!

تنها مورد استعفا در ایران در پی حوادث دلخراش استعفای مدیرعامل راه آهن است که در آذرماه سال ۱۳۹۵ رخ داد و البته شایسته تقدیر است.

باوجود گذشت چندین ماه از زلزله ایلام و کرمانشاه هنوز بسیاری از هموطنان ما سرمای زمستان را در چادرها سپری می کنند و همچمنان هیچ مسوولی خود را بابت این رنج هموطنانش ملامت نمی کند چه برسد به استعفایی از سر تکریم!

دنای سفیدپوش همچنان مدفن عزیزان خانواده های بیشماری است که بخشی از وجودشان را در واپسین روزهای سال در قله آن گم کرده اند و حتی از سر نجابت پیشنهاد توقف عملیات جستجوی پیکرعزیزان شان را داده اند که مبادا کسی در این راه کشته شود و افکار عمومی ایران همچنان تشنه استعفایی است از سر تکریم و مسوولیت پذیری!

و سخن آخر از امیر سخن، حضرت امیرالمومنین که فرمود “از خدا نسبت به بندگان و شهرهایش پروا کنید زیرا دارای مسئولیت هستید”.