سرقفلی در اماکن تجاری به معنای ارزش واگذاری محل کسب به فرد دیگر است. در واقع، سرقفلی جزئی از دارایی مغازه محسوب می‌شود که مالک آن می‌تواند آن را بفروشد. به عبارت دیگر، سرقفلی حق مالکانه تصرف در محل کسب است که انتقال‌پذیر است.
حق کسب و پیشه نیز به معنای حق طبیعی فرد برای انجام فعالیت اقتصادی در محل مورد نظر است. این حق غیر منتقل است و فقط مختص به مالک است. به عبارت ساده‌تر، فردی که مغازه‌ای را اجاره می‌کند، می‌تواند سرقفلی آن را بفروشد؛ اما حق کسب و پیشه همیشه متعلق به مالک مغازه است.
بنابراین، سرقفلی قابل‌فروش و انتقال است؛ اما حق کسب و پیشه جزء ذاتی مالکیت محسوب می‌شود و قابل انتقال نیست. در عمل، سرقفلی می‌تواند ارزش بالایی داشته باشد و به‌عنوان بخشی از دارایی‌ها در نظر گرفته شود.
سرقفلی: حمایت قانون از سرمایه‌گذاری مستاجران
سرقفلی یک مفهوم حقوقی منحصر به عرصه کسب و کارهاست. این مفهوم به حمایت قانونی از سرمایه‌گذاری و تلاشی که مستاجران در توسعه و معتبرسازی یک مکان تجاری انجام می‌دهند، اشاره دارد.
قانون‌گذار این حمایت را برای مستاجران اماکن تجاری در نظر گرفته تا از بهره‌برداری مالکان از میوه‌های تلاش مستاجران جلوگیری کند. در واقع، اگر مالک پس از پایان قرارداد مستاجر، او را از مغازه بیرون کند، در واقع از شهرت و اعتباری که مستاجر برای آن مکان ایجاد کرده است، به نفع خود استفاده می‌کند.
به همین دلیل است که سرقفلی تنها برای اماکن تجاری تعریف شده است، نه مسکونی. چراکه اماکن مسکونی صرفا محل زندگی افراد هستند و ارزش‌افزوده‌ای به آنها اضافه نمی‌شود.
قوانین مربوط به سرقفلی در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۷۶ دچار تحولاتی شده است. در قانون قدیمی‌تر از «حق کسب و پیشه یا تجارت» یاد شده است، اما در قانون جدیدتر این مفهوم به «سرقفلی» تغییر یافته است؛ بنابراین در صورت تنظیم قرارداد اجاره قبل از ۱۳۷۶ باید به قانون ۱۳۵۶ رجوع کرد.
چه عواملی می‌توانند ارزش سرقفلی یک مغازه را تعیین کنند؟
عوامل مختلفی می‌توانند در تعیین ارزش سرقفلی یک مغازه یا محل تجاری نقش داشته باشند، از جمله:
- موقعیت مکانی: مغازه‌هایی که در مناطق پر تردد و با دسترسی مناسب قرار دارند، معمولا سرقفلی بالاتری دارند.
- ۲. نوع کسب و کار: برخی کسب و کارها مانند رستوران‌ها، مراکز خرید و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، ارزش سرقفلی بالاتری دارند.
- سابقه و شهرت کسب و کار: مغازه‌هایی با سابقه و شهرت بیشتر، معمولا سرقفلی بیشتری دارند.
- میزان درآمد و سود کسب و کار: هر چقدر کسب و کار سودآورتر باشد، ارزش سرقفلی آن نیز بیشتر خواهد بود.
- اندازه و ظرفیت محل: مغازه‌های بزرگ‌تر و با فضای بیشتر، معمولا سرقفلی بالاتری دارند.
- مدت زمان اجاره باقی‌مانده: هر چقدر مدت اجاره باقی‌مانده بیشتر باشد، ارزش سرقفلی نیز افزایش می‌یابد.
- وضعیت ساختمان و تجهیزات: مغازه‌هایی که از نظر ساختمانی و تجهیزاتی در وضعیت مناسب‌تری قرار دارند، سرقفلی بیشتری خواهند داشت.
در مجموع، ارزش سرقفلی بنا بر محاسبات وکیل با در نظر گرفتن این عوامل و ترکیب آنها تعیین می‌شود.
چه تفاوتی بین قانون سال ۵۶ و قانون فعلی در مورد سرقفلی وجود دارد؟
در مورد تفاوت‌های قانون سرقفلی در ایران بین گذشته و امروز بررسی می‌کنم:
قانون سرقفلی در سال ۱۳۵۶ (۱۹۷۷):
- سرقفلی به‌عنوان حق کسب و پیشه یا تجارت شناخته می‌شد که مالک محل می‌توانست آن را به مستاجر انتقال دهد.
- مالک موظف بود در صورت اخراج یا عدم تمدید قرارداد، مبلغ سرقفلی را به مستاجر بپردازد.
- نرخ آن بر اساس ارزش عرفی و منطقه‌ای تعیین می‌شد.
قانون سرقفلی در حال حاضر (۲۰۲۴):
- سرقفلی به‌عنوان یک دارایی مشهود و ملموس در نظر گرفته می‌شود که قابل‌خرید و فروش است.
- مالک ملک حق فسخ یک‌طرفه قرارداد را دارد و الزامی به پرداخت سرقفلی نیست.
- نرخ سرقفلی توسط کارشناسان رسمی دادگستری تعیین می‌شود.
بنابراین، تفاوت اصلی در جایگاه قانونی سرقفلی و حقوق مالک و مستأجر است که بسیار تغییر کرده است. در گذشته به عنوان یک حق شناخته می‌شد؛ اما امروزه بیشتر به‌عنوان یک دارایی محسوب می‌گردد.
انواع حق سرقفلی از ملک تجاری
بسته به ویژگی‌های خاص هر مورد، حق بهره‌برداری از ملک تجاری را می‌توان به انواع زیر تقسیم‌بندی کرد:
حق سرقفلی واقعی
هنگامی که یک ملک تجاری برای اولین‌بار از طریق قرارداد اجاره به مستاجر واگذار می‌شود، مالک ملک می‌تواند حق بهره‌برداری واقعی از ملک را به مستأجر انتقال دهد. در واقع، حق بهره‌برداری واقعی مربوط به آن دسته از املاک تجاری است که برای نخستین بار اجاره داده می‌شوند.
در چنین شرایطی، مستاجر صاحب حق بهره‌برداری از ملک می‌شود و پس از پایان مدت قرارداد اجاره، ملزم به تخلیه ملک نیست، مگر اینکه مالک با پرداخت ارزش روز آن، حق بهره‌برداری را از مستأجر بازپرس گیرد. بر اساس قوانین جدید، هنگام واگذاری ملک تجاری از طریق اجاره، می‌توان از ابتدا درباره حق بهره‌برداری به توافق رسید.
نکته مهم در خصوص حق بهره‌برداری واقعی، ثبت آن در دفاتر اسناد رسمی است.
حق سرقفلی مجازی
حق بهره‌برداری مجازی در دفاتر اسناد رسمی ثبت نمی‌شود و برای آن از پیش تصمیم‌گیری نمی‌شود. این حق در شرایطی قابل تعریف است که مستاجر ملک تجاری، در طول مدت قرارداد اجاره، برای رونق و شهرت کسب و کار خود تلاش می‌کند.
به عنوان مثال، ملکی که در کوچه‌ای فرعی و ناشناخته بود را به مکانی شلوغ برای فروش بستنی و فست‌فود تبدیل می‌کند. در چنین شرایطی، بر اساس قوانین ایران، پس از انقضای مدت اجاره، مستاجر ملزم به تخلیه ملک نیست و می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.
اختلافات موجود سرقفلی و حق کسب و پیشه
منطقی است که بگوییم سرقفلی و حق کسب و پیشه یا تجارت از جهاتی مشابه هستند. هر دوی آنها دارای جنبه‌های مالی و ارزش اقتصادی هستند و به پول تبدیل می‌شوند. همچنین، درصورتی‌که مستاجر حق انتقال به غیر را داشته باشد یا نداشته باشد، هر دو حق به ورثه منتقل می‌شوند، زیرا ورثه به‌عنوان قائم‌مقام خاص در نظر گرفته می‌شوند؛ بنابراین، می‌توان گفت هر دو حق قابل انتقال به غیر هستند.
از نظر توقیف و اجرا نیز، سرقفلی و حق کسب و پیشه یا تجارت نقاط اشتراک دارند. در هر دو مورد، این حقوق می‌توانند تحت شرایطی توقیف یا اجرا شوند.
بنابراین، علی‌رغم تفاوت‌هایی که ممکن است بین این دو حق وجود داشته باشد، می‌توان گفت که آنها در برخی جهات مشابه هستند و دارای وجوه اشتراک قابل‌توجهی هستند.
نکات مهم در خصوص سرقفلی
درصورتی‌که ملک تجاری قبل از سال ۷۶ به اجاره رفته باشد، حق کسب و پیشه به آن تعلق می‌گیرد. اما اگر قرارداد اجاره ملک تجاری بعد از سال ۷۶ تنظیم شده باشد، حق سرقفلی برای آن لحاظ می‌گردد. حق سرقفلی صرفاً به اموال غیرمنقول تجاری مربوط می‌شود.
درصورتی‌که مستأجر در ملک تجاری افراط‌وتفریط نماید یا اجاره‌بهای آن را در موعد مشخص پرداخت نکند، مالک ملزم به پرداخت حق سرقفلی به مستاجر نیست و می‌تواند برای تخلیه ملک تجاری خود اقدام نماید. انتقال سرقفلی واقعی بدون اجازه مالک اصلی ملک امکان‌پذیر نیست.
حق سرقفلی واقعی به کسب و کار مستأجر ارتباطی ندارد و منشأ آن به خود ملک باز می‌گردد. سرقفلی نوعی حق مالی شناخته می‌شود و تمامی ویژگی‌های آن را دارا است. این حق به‌عنوان اموال غیرمنقول طبقه‌بندی می‌شود.
در صورت پرداخت حق سرقفلی به مستاجر، قیمت و ارزش آن باید مطابق با عرف محل و با قیمت روز در نظر گرفته شود. از نظر قانونی انتقال سرقفلی به ورثه امکان‌پذیر است.
نظرات بسته شده است.