یبوست یکی از علائم مهم و شایع بیماری‌های گوارشی است. حدود نیمی از انسان‌ها در طول عمر این مشکل را تجربه می‌کنند.
پزشکان ایرانی می گویند یبوست از بیشترین علل مراجعه مردم به پزشکان گوارش است. این علامت در بعضی از ادوار زندگی مثل زمان کودکی، خانم‌ها در زمان نوجوانی و در افراد مُسن،  شایع‌تر می‌شود.

“دکتر علیرضا دلاوری” فوق تخصص بیماری های گوارش و کبد و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار عصر ایران در مورد علل این بیماری و راه های درمان آن اطلاعات مفیدی در اختیارمان قرار داده است:

* آقای دکتر چه زمانی باید به دلیل مشکلات ناشی از دفع به پزشک مراجعه کرد؟

– از لحاظ تعریف، دفع نُرمال به دفعی گفت می‌شود که از “سه بار در روز” تا “سه بار در هفته” باشد. بنابر این اگر کسی یک روز در میان هم دفع داشته باشد و این دفع اذیتش نکند، یعنی مدفوعش سفت نباشد، از لحاظ فیزیولوژیک مورد تایید است.
اما اگر شخصی کمتر از سه بار در هفته دفع داشته باشد یا اینکه موقع دفع به دلیل سفتی مدفوع یا اختلال دفع اذیت شود، این جزو تعاریف یبوست تلقی می شود.

* برخی از اشخاص یبوست را با کارکرد نادرست کبد، چاقی، سرطان روده یا موارد دیگر مرتبط می دانند؛ این باورها تا چه میزان درست است؟

– چند باور غلط در مورد یبوست وجود دارد: یکی اینکه بحث یبوست را به کبد ربط می‌دهند. مثلا می‌گویند کبدمان خوب کار نمی‌کند. بحث یبوست مربوط به دستگاه گوارش، روده‌ها، روده باریک، هضم غذا و به‌خصوص روده بزرگ است و کمتر مربوط به اعضای دیگر است.

هرچند برخی بیماری‌‌‌ها مثل بیماری‌های غددی شامل تیروئید، اعم از کم‌کاری و پرکاری تیروئید، بیماری‌های قلبی و بیماری‌های تنفسی هم می‌توانند دارای علائم یبوست باشد. اما این باور غلط که علت یبوست مربوط به کبد است صحیح نیست.

موضوع دیگر اینکه بسیاری از افراد چاق شدن و اضافه وزن را به یبوست ربط می‌دهند، یعنی عنوان می کنند شکم ما خوب کار نمی‌کند، به همین دلیل چاق می‌شویم. این هم یک باور غلط است و یک چنین موضوعی درست نیست.
باور غلط دیگر اینکه خیلی‌ها از یبوست به‌عنوان یک عامل سرطان می‌ترسند، ‌یعنی افرادی که یبوست دارند، فکر می‌کنند حالا که شکمشان خوب کار نمی‌کند، مستعد سرطان‌های گوارشی هستند، به‌خصوص سرطان روده؛ این هم اثبات‌شده نیست.

* پس علت علمی یبوست چیست؟
– مهم ترین و شایع‌ترین علت یبوست “سبک زندگی” است؛ نوع تغذیه و عدم تحرک علت اصلی یبوست است.
اگر غذایی که مصرف می شود فاقد فیبر باشد یا مایعات کافی و سبزیجات مصرف نشود یا مدام فست‌فود بخوریم زمینه ابتلا به یبوست را فراهم کرده ایم.
نکته قابل توجه اینکه بیش از ۹۰ درصد افرادی که از یبوست شکایت دارند با رعایت رژیم غذایی و پیاده روی روزانه مشکل شان رفع شده است.
* ورزش و پیاده‌روی را باید زمان خاصی انجام داد، مثلا بعد از صرف غذا؟
– بهتر است پیاده‌روی را تقسیم کنند بین صبح و عصر، مثلا ۲۰ دقیقه صبح و ۲۰ دقیقه عصر. همان طور که گفتم ۹۰ درصد افراد بدون مراجعه به پزشک با همین مواردی که ذکر شد مشکل شان حل می شود.
می ماند ۱۰ درصد دیگری  که علی‌رغم رعایت این موارد باز هم  یبوست در آنها پایدار می‌ماند که معمولا به پزشک مراجعه می‌کنند. از این ۱۰ درصد، در ۷۵ درصد موارد، ما علت خاصی برای یبوست از لحاظ آناتومیک یا بیماری پیدا نمی‌کنیم که به این می‌گوییم “یبوست عملکردی”.
* یبوست عملکردی چیست و آیا درمان پذیر است؟
– در یبوست عملکردی، روده حرکات طبیعی خودش را ندارد. این وضعیت می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، مثلا استرس، سندروم روده تحریک‌پذیر یا در سنین بالا عدم تحرک.
کسانی که خوب نمی‌توانند راه بروند، افراد مُسن و افرادی که فعالیت بدنی زیادی ندارند، در این دسته قرار می‌گیرند. شایع‌ترین علت این بیماری در جوان‌ها، سندروم روده تحریک‌پذیر و در افراد مُسن کم‌تحرکی است که ما به این ها سرجمع می‌گوییم “تنبلی روده”.
در این موارد، معمولا ما مداخلات دارویی می‌کنیم؛ گاهی اوقات مداخلات دارویی جواب می دهد و در موارد اندکی هم جواب نمی دهد.
تنها ۲۵ درصد از آن ۱۰ درصد ممکن است نیاز به پیگیری های جدی پزشکی داشته باشد که با تشخیص و درمان به موقع می توان به آن‌ها نیز کمک کرد.
بنابراین اگر بخواهم کلی بگویم، یبوست جزو علائمی نیست که ما خیلی نگرانش باشیم، هرچند درمانش بعضی اوقات خیلی سخت است، ولی دل‌نگرانی و اضطراب خاصی برایش وجود ندارد، یعنی خطر جدی پشت آن نیست.
* با این توضیحات، فردی که مبتلا به یبوست است نباید بایت این بیماری استرس زیادی داشته باشد؟ پس چرا برخی پزشکان می‌گویند که یبوست را باید خیلی جدی گرفت ؟
اگر یبوست همراه با خونریزی یا کاهش وزن یا اشتها باشد یا اگر فردی که سابقه ناراحتی‌های روده ای در خانواده دارد، مبتلا به یبوست شود، باید به پزشک مراجعه کند.
 

همچنین آنچه ممکن است باعث نگرانی باشد، تغییر اجابت مزاج است، یعنی فردی هر روز شکمش خوب کار می‌کرده  و رژیم غذایی مناسب هم دارد ولی مدتی است به صورت دائم دچار یبوست شده است؛ این جزو مواردی است که باید بررسی شود، به‌خصوص اگر در سنین بالا باشد. این تغییر عادت روده یکی از علائمی است که ما به آن می‌پردازیم، یعنی بایدجدی گرفته شود.
* تغییر عادت روده که باید جدی گرفته شود فقط مربوط به یبوست است یا مواردی که فرد دچار اسهال هم می شود باید بررسی شود؟
– تغییر عادت روده، هم به سمت یبوست و هم به سمت اسهال باید جدی گرفته شود. یعنی حتی اگر کسی سالم بوده و مشکلی نداشته، حالا اسهال شده و بیش از سه هفته است اسهال مزمن دارد، جزو مواردی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. دلایل مختلفی هم می‌تواند داشته باشد از جمله زخم ها، تومور و یا پولیپ‌های روده ای.
البته باید بگویم در شرایطی مانند مسافرت و یا داشتن استرس جدی ممکن است فرد مدت کوتاهی و نهایت تا یک هفته دچار مشکل دفع اجابت مزاج شود که اینگونه موارد خیلی اهمیت ندارد اما اینکه این تغییر طولانی شده باشد بهتر است مشاوره پزشکی گرفته شود.
* گفته می شود استفاده از کاهو یا حبوبات برای درمان یبوست مناسب است اما این مواد غذایی در عین حال می توانند موجب بروز نفخ شوند. پس چه باید کرد؟

– استفاده از غذاهایی مثل حبوبات، سبزیجات و میوه‌هایی مثل سیب و گلابی برای درمان یبوست مفید است اما همان طور که اشاره کردید برخی از این مواد فرد را دچار نفخ می کند. معمولا اینجا توصیه‌مان علاوه بر مصرف مواد های فیبری و مایعات، استفاده از روغن زیتون و پیاده‌روی است.
* آیا نازک شدن مدفوع را باید جدی بگیریم و می تواند نشانه ای از بروز یک بیماری باشد؟
– باریک‌شدن اندازه و قطر مدفوع جزو علائمی است که باید جدی گرفته شود. در بسیاری اوقات باریک شدن قطر مدفوع جای نگرانی ندارد و می تواند ناشی از استرس و یا سندروم روده تحریک‌پذیر باشد اما گاهی هم می تواند نشانه بیماری های جدی مانند تنگی‌های روده و یا سرطان‌های روده ای باشد و لذا بایدحتما توسط پزشک برسی شود.
* وجود خون در مدفوع چطور ؟ آیا این مورد را باید جدی بگیریم؟
– اگر دفع همراه با خون باشد، حتما باید بررسی جدی شود.
* کسانی که یبوست دارند از داروهای ملیّن استفاده می کنند. برخی اعتقاد دارند که این ملین ها می تواند روده را تنبل کرده و فرد را دچار مشکل کند؛ نظر شما چیست؟
– استفاده از ملین ها حتی در طولانی مدت مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی کند. ما می‌توانیم این داروها را حتی برای خانم‌های باردار و کودکان هم استفاده کنیم.
* بنابراین کسانی که یبوست دارند، می‌توانند از مُلین استفاده کنند؟

– بله می‌توانند استفاده کنند، حتی در طولانی‌مدت.
* پس آنچه مسلم است این که “دفع کامل” برای زندگی سالم بسیار مهم است. برای دفع کامل چه توصیه هایی دارید؟
– اولاً تنها زمانی به دستشویی بروید که زمان دفع رسیده باشد. زودتر یا دیرتر رفتن برای دفع، عوارض خاص خود را دارد. دومین نکته نحوه نشستن در توالت است. اگر  از توالت فرنگی استفاده می‌کنید و اختلال دفع دارید، ‌توصیه می‌شود که یک زیرپایی به ارتفاع حدود ۲۰ سانتی زیر پاها بگذارید تا پاها به سمت شکم جمع شود. اگر هم از توالت ایرانی استفاده می‌ کنید، از دمپایی‌هایی استفاده کنید که یک مقدار پاشنه بلندتری داشته باشد.
و سوم نیز همان توصیه هایی است که گفتم: بهبود سبک زندگی، ورزش و پیاده روی روزانه، استفاده از غذاهای فیبردار، نخوردن فست فود، نوشیدن آب به اندازه کافی و گنجاندن روغن زیتون در برنامه غذایی روزانه.