آن روزگاری که شاعر می‌گفت نابرده رنج گنج میسر نشود، گذشت؛ حالا وضعیت زندگی مردم چنان پنجر شده که هرقدر هم رنج ببری گنجی در کار نیست و برخی برای راحت‌تر کردن زندگی خود، به سراغ یافتن گنج می‌روند. همین موضوع سبب شده که روز به روز اساتید دروغینی که مردم را تلکه می‌کنند، بیشتر در فضای مجازی سبز شوند.
یکی از آنها که نامی عجیب روی خودش گذاشته، در بیوگرافی صفحه اینستاگرامش خودش را به عنوان نخبه باستان شناسی با بیش از ۱۱۰۰ کارشناسی گذاشته معرفی کرده و ادعا دارد که تنها با نگاه کردن به محلی تاریخی و در کنار هم گذاشتن نشانه‌ها می‌تواند بگوید در این محل آثار باستانی یا به قول خودش دفینه یا گنجی وجود دارد یا نه. محتوای صفحه اینستاگرامش شامل ویدیوهایی از گنج‌یابی‌ها و نشانه‌شناسی‌هاست و همین محتواها برای او بیش از ۲۴۰ هزار مخاطب به همراه آورده است. گرچه که رفتن به جست‌وجوی گنج و نشانه شناسی تنها کاری که او انجام می‌دهد نیست. ارائه پکیج‌ها و کارگاه‌های آموزشی جز اصلی کار اوست و ادعا می‌کند که در صورت به کار بستن اطلاعاتش به گنج خواهید رسید.
استوری صفحه‌اش را که باز می‌کنی با ویدیوهایی مواجه می‌شوی که در آنها تاکید می‌کند مراقب باشید کلاه گشادی سرتان نرود و افراد به اسم من از شما پولی دریافت نکنند. فقط به کارتی که به اسم و مشخصات خود من است، مبالغ خود را واریز کنید.
ترسی از مجازات وجود ندارد
این به اصطلاح نخبه باستان شناسی تنها فردی که چنین آزادانه در فضای مجازی در بهترین حالت گنج یابی و تخریب آثار باستانی را تبلیغ کرده و در بدترین حالت از مردم کلاهبرداری می‌کند، تنها کسی نیست که در فضای مجازی به این دست از فعالیت‌ها مشغول است. یک سرچ ساده دفینه، گنج و یا عبارات مشابه کافی است تا با انبوهی از صفحات مواجه شوید که ادعا دارند که با کمک گرفتن از آموزش، راهنمایی‌ها، خرید پکیج‌ها یا ابزارهایشان به طور قطعی به گنج می‌رسید.
این فعالیت آزادانه در فضای مجازی و مناطق باستانی در حالی ادامه دارد که بر اساس قانون مجازات اسلامی هرگونه حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی ـ فرهنگی ممنوع بوده و مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه‌سال و ضبط اشیای مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور و آلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می‌شود. چنانچه حفاری در اماکن و محوطه‌های تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است یا در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی صورت گیرد، علاوه بر ضبط اشیای مکشوفه و آلات و ادوات حفاری، مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود.
در همین رابطه چند روز قبل از طرف انجمن باستان شناسی نامه‌ای امضا شد که در آن این انجمن از وزارت میراث فرهنگی خواست از این باستان شناسان جعلی شکایت کنند.
دکتر شاهین آریا منش، عضو انجمن باستان شناسی در این باره به می‌گوید: «ما در خصوص فعالیت این افراد در فضای مجازی، نامه‌ای از طرف انجمن برای میراث فرهنگی ارسال کردیم. پلیس فتا با این افراد برخورد می‌کند اما ما با پلیس فتا نامه نگاری‌هایی خواهیم کرد که فعالیت این افراد را رصد کند. یگان حفاظت از میراث فرهنگی هم در این رابطه فعال است و در شهرهای مختلف فعالیت‌های خودشان را دارند و اگر کسی کار غیرقانونی یا حفاری کند آنها را دستگیر و دادگاهی می‌کنند. اما در فضای مجازی پلیس فتا باید فعالیت خودش را بیشتر کند. برخی این صفحات دنبال کنندگان بالایی دارند که وقتی ما میدانیم این کلاهبردار است و باستان شناس نیست اما با این حال مردم سمت آنها می‌روند.»
به گفته او فعالیت این افراد ترویج گنج یابی و عتیقه یابی است که آسیب زیادی به میراث فرهنگی و هویت ملی وارد می‌کند.
باستان شناسی یعنی گنج یابی؟
واژه باستان شناس در ذهن عامه مردم با ظروف باستانی و گنج گره خورده است و به گفته متخصصان این حوزه مردم تصور می‌کنند باستان شناسی به معنای گنج یابی و عتیقه یابی است.
در حقیقت این تصور از دوران قاجار شکل گرفت که ناصرالدین شاه به منظور به دست آوردن طلا نقاط مختلفی را حفاری می‌کرد و بعد در ایران باب شد که همه باستان شناس را به چشم گنج یاب و عتیقه یاب می‌دیدند. در حالیکه کار اصلی باستان شناس، شناخت مردمان گذشته است برای همین به محوطه‌ای می‌رود و کاوش باستان شناسی انجام می‌دهد تا با به دست آوردن مواد فرهنگی یعنی همان چیزی که این افراد آن را گنج می‌نامند، پی ببرد مردم ساکن در سرزمینی چطور زندگی می‌کرده اند.
دکتر آریا منش در این باره می‌گوید: «چند وقت پیش در محوطه‌ای باستانی بودم و دیدم که مردم حفاری‌های قاچاق بسیاری کرده اند تا چیزهایی را که به قول خودشان گنج است، در بیاورند و این محوطه‌ها را از بین می‌برند. چیزی در ذهن مردم شکل گرفته که اغلب این محوطه‌ها طلا دارد؛ مگر در دوران باستانی چقدر طلا وجود داشته است؟ در اغلب محوطه‌ها، خیلی از یافته‌های باستان شناسی سفال یا چیزهایی از این دست است.»
این متخصص باستان شناسی اضافه می‌کند: «برخی افراد سوجو که به اسم باستان شناس در فضای مجازی فعالیت دارند، از ناآگاهی مردم سواستفاده می‌کنند. مثلا در کوه و بیابان که چیزی وجود ندارد به دنبال گنج می‌گردند. به طور مثال تصویر سنگی را گذاشته اند که شکلی شبیه بز، گوسفند یا هر جاندار دیگری دارد و این را نشانه‌ای از وجود گنج در فلان منطقه تبیین می‌کنند، یا می‌گویند ما نسخه‌ای پیدا کرده‌ایم که نسخه گنج است. این‌ها همه غیرعلمی است و تنها عده‌ای با گفتن این حرف‌ها قصد کلاهبرداری از مردم را دارند.»
آریا منش فعالیت این افراد را به سایت‌های شرط بندی تشبیه می‌کند که ذهن مردم را به سمت به دست آوردن پول کلان بادآورده می‌برند؛ غافل از اینکه اگر در نسخه‌هایی که این افراد می‌فروشند گنجی وجود داشت، بدون شک خودشان به سراغ آن می‌رفتند اما چون گنجی در کار نیست، تلاش می‌کنند نسخ آن را بفروشند یا کارشان را آموزش بدهند.
ره صد ساله را یک شبه برو
واقعیت این است که وجود مشکلات معیشتی مرد غیرقابل انکار است و در چنین شرایطی است که این افراد با نشان دادن راهی کم زحمت و ساده که به پولی کلان می‌رسد، چنین مخاطبان زیادی پیدا می‌کنند.
دکتر آریا منش در این باره می‌گوید: «وقتی شرایط اقتصادی خوب نباشد مردم به این رو می‌آورند که از راه میان بر به پولی برسند و ره صد ساله را یک شبه بروند.»
این در حالی است که به گفته متخصصان کاوش‌های باستان شناسان و اطلاعاتی که به دست می‌آورند، سبب می‌شود تا حداقل از دید گردشگری بتوان آن منطقه را معرفی کرد تا گردشگران به آنجا بروند و گردشگری منطقه تقویت شود.
آریا منش تاکید می‌کند: ما از افرادی که یافته‌های باستان شناسی را به میراث فرهنگی تحویل می‌دهند، به عنوان یک فرد میهن دوست و کسی که فرهنگ و میراث خودش را می‌شناسد، استقبال می‌کنیم.
دولت پشتیبان آثار باستانی است
وقتی صحبت به گنج یابی و فروش این آثار می‌رسد، شاید شما هم شنیده باشید که برخی معتقدند فروش این آثار ایرادی ندارد و نباید آنها را به مسئولین سپرد چرا که ممکن است توسط آنها فروخته شود یا از بین برود.
این عضو انجمن باستان شناسی ایران در این باره با تاکید بر اینکه اعتمادی وجود ندارد، می‌گوید: «این در حالی است که همه آثار به دست آمده در محوطه‌های باستانی ثبت می‌شوند و خود دولت پشتیبان این آثار خواهد بود و ابدا کسی نمی‌تواند آن را بفروشد یا از بین ببرد.»
او تاکید می‌کند: «باستان شناسان باید فعالیت خود را در فضای مجازی بیشتر کنند و هرچقدر بتوانند از فعالیت خود و میراث فرهنگی بیشتر اطلاع رسانی کنند، از طرفداران این صفحات که فعالیت مخرب دارند، کم می‌شود.»