سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو نسبت به مصرف خودسرانه دارو بویژه در دوران کرونا و ترس از حضور در مطب ها هشدار داد و بیشترین مسمومیت های ناشی از مصرف داروها را تشریح کرد.
دکتر نوشین محمد حسینی در نشست ویدیو کنفرانسی با خبرنگاران، با اشاره به آغاز هفته پیشگیری از مسمومیتها که از اول آبان ماه آغاز می‌شود، گفت: امسال پانزدهمین دوره هفته پیشگیری از مسمومیتها را برگزار می‌کنیم که هر ساله از اول تا هفتم آبان ماه برگزار می‌شود. یکی از دلایل عمده‌ای که این تاریخ برای هفته مسمومیتها انتخاب شده، این است که از این موقع از سال به تجهیزات گرمایشی منازل رسیدگی می‌کنیم. اگر در این موقع از سال به فکر دودکش‌ها، بخاری‌ها و… نباشید، آن‌ها را درست تجهیز نکنید و درزگیری پنجره‌ها را به صورت استاندارد انجام ندهید، در فصل سرما منجر به انواع مسمومیتها با گاز مونوکسید کربن می‌شود.
وی افزود: در عین حال مواردی در این حوزه است که تاریخ و زمان ندارد. به عنوان مثال ما همیشه از شوینده‌ها و مواد ضدعفونی کننده استفاده می‌کنیم. البته امسال با شیوع ویروس کرونا بیشتر از شوینده‌ها استفاده می‌کنیم؛ چراکه یکی از مهمترین راه‌های مبارزه با این ویروس شست‌وشوی درست و دقیق دست‌هاست. همچنین لباس‌هایمان را بیشتر شست‌وشو می‌دهیم و سطوح را هم به طور مداوم ضدعفونی می‌کنیم. بنابراین ضدعفونی‌کننده‌ها جایگاهی جدی در زندگی ما پیدا کرده‌اند، اما باید حواسمان به شیوه نگهداری از این مواد باشد تا منجر به مسمومیت نشوند.
محمدحسینی با بیان اینکه امسال می بینیم که میزان مسمومیت با شوینده‌ها و مواد ضدعفونی‌کننده، نسبت به سال قبل افزایش یافته است، گفت: به هر حال این موضوع طبیعی است. زیرا میزان استفاده و دسترسی به این مواد نیز افزایش یافته است.
وی ادامه داد: در هفته مسمومیت ها به بحث سموم هم می‌پردازیم که در زندگی ما جایگاه خاصی دارد. سموم دفع آفات در کشاورزی کاربرد دارد و از طرفی وقتی محصول را می‌خریم و به خانه می‌آوریم گاهی از سموم استفاده می‌کنیم. همچنین برای دفع حشرات موذی از خانه از سموم استفاده می‌کنیم که گاهی ممکن است به جای اینکه آن حشره را مسموم کنیم، اگر در نحوه استفاده و اندازه استفاده از سموم و محل نگهداری باقی مانده سم دقت نکنیم، افراد خانواده خودمان را مسموم کنیم. یکی از اقداماتی که می‌توان انجام داد، این است که اصلا سمی که استفاده کرده‌ایم، باقی مانده نداشته باشد و تا حد امکان هیچ سمی را در خانه نگهداری نکنیم. برخی سموم اصلا نباید وارد خانه شوند. زیرا برخی سموم قابلیت متصادعد شدن در خانه را دارند و ممکن است با یک سهل‌انگاری کوچک، آن سم متصاعد شده و خروج گازش از فضا منجر به مسمومیت شود.
این روزها مسموم شدن خطرناک است
محمد حسینی تاکید کرد: این روزها واقعا مسموم شدن خطرناک است. تخت های بیمارستانی‌مان خیلی کم هستند و بیماری کووید-۱۹ بسیاری از تخت‌ها را اشغال کرده و باید به گونه‌ای عمل کنیم که درست از سموم و مواد ضدعفونی کننده استفاده کنیم تا مسمومیتی ایجاد نشود.
کودکان بیشترین افراد در خطر مسمومیت
وی ادامه داد: امسال شعار هفته پیشگیری از مسمومیتها “پیشگیری از مسمومیت در همه گیری کرونا با افزایش آگاهی است که می‌تواند مانع مسمومیت دارویی شود”. در هفته مسمومیت روزهای متفاوت را با نام‌های متفاوت نام‌گذاری کرده‌ایم. باید توجه کرد که کودکان بیشترین افراد در خطر مسومیت قرار دارند. به ویژه کودکان زیر پنج سال. بسیاری از این کودکان مواد ضدعفونی‌کننده را به جای آب نوشیدند و دچار مشکلات بسیار جدی و حتی مرگ شده‌اند. بنابراین باید از گذاشتن این وسایل در دسترس بچه‌ها بپرهیزیم و به همین دلیل یک روز کامل را به پیشگیری از مسمومیت کودکان اختصاص داده‌ایم.
وی افزود: در عین حال با توجه به اینکه گاز مونوکسید کربن در دنیا هزاران قربانی می‌گیرد، به همین دلیل یک روز را هم به این مورد اختصاص دادم. مواد غذایی و قارچ‌ها نیز می‌توانند منجر به مسمومیت شوند و یک روز را هم به آن اختصاص داده‌ایم. در عین حال روزهایی را هم برای مسمومیت با سموم، مسمومیت از طریق گزش حیوانات و مسمومیت با مواد مخدر، محرک و الکل نیز اختصاص داده شده است.
دارو؛ شمشیری دو لبه
بیشترین مسمومیت های دارویی با آرامبخش ها و مسکن ها
در پاسخ به سوال ایسنا، درباره میزان و وضعیت مسمومیتهای دارویی با توجه به شیوع کرونا و همچنین بیشترین داروهایی که منجر به مسمومیت می‌شوند، گفت: در زمینه مسمومیتهای دارویی اصولا یکی از مواردی که موجبات مسمومیت را فراهم می‌کند، استفاده نادرست از دارو است. دارو یک شمشیر دو لبه است و همانطور که می تواند خوب باشد، می تواند مسموم کننده هم باشد و حتی منجر به مرگ شود. بیشترین مسمویت‌هایی که داشتیم با گروه آرامبخش‌ها بوده است. مُسکن‌ها حتی مسکن‌های غیر مخدر هم مسمومیت زا بودند و در رده دوم قرار می‌گیرند.
افزایش مصرف خودسرانه دارو در دوران کرونا
وی افزود: در دوران شیوع کرونا به این دلیل که واهمه‌ای از خروج از خانه و مراجعه به مراکز درمانی وجود دارد، مصرف خودسرانه دارو به خصوص داروهایی که از قبل در خانه مانده است، افزایش پیدا کرده است که در حال حاضر باعث شده که درصد شیوع مسمومیت دارویی با مسکن‌های غیرمخدر در سال ۱۳۹۸، حدود ۱۵.۹ درصد بوده، اما در پنج ماه اول سال ۹۹ به ۱۷.۲ افزایش یافته است.
ضدافسردگی ها و آمفتامین ها در رده بعدی داروهای مسمومیت زا
وی افزود: در رده سوم داروهای ضد افسرگی‌ها و آمفتامین ها و محرک‌ها در رده چهارم قرار دارند. حتی آنتی بیوتیک‌ها و کوورتون ها هم مسمومیت داده‌اند. زیرا مصرف نادرست همیشه می‌تواند به صورتی دردسر درست کند.
وی در پاسخ به سوال دیگر ایسنا، درباره مسمومیت با قرص برنج، گفت: قرص برنج اساسا سمی است که به هیچ عنوان مصرف خانگی ندارد. به ویژه اینکه از سم‌هایی است که قابلیت متصاعد شدن دارد و از جامد و گاز تبدیل می‌شود. کافی است که آن را خریداری کنید و بدون پوشش مناسب آن را در جایی قرار دهید، خود گازی که قرص برنج در محیط متصاعد می‌کند، می تواند خطر مسمومیت داشته باشد. بنابراین مسمومیت در اثر استفاده از این قرص، وجود دارد و توصیه می کنیم که این محصول به هیچ وجه یک محصول خانگی نیست و نباید در خانه نگهداری شود.
محمدحسینی تاکید کرد: به طور طبیعی زمانیکه مسمومیت افزایش می یابد، مرگ و میر هم افزایش می‌یابد. البته برای آمار مرگ و میر باید به آمار پزشک قانونی مراجعه کنیم. البته خوشبختانه با اینکه میزان مسمومیت دارویی ما بیشتر شده است، اما میزان مرگ و میر ناشی از آن افزایش نیافته است.
داروهای تاریخ گذشته را چه کنیم؟
سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو درباره نحوه تحویل داروهای تاریخ گذشته با داروخانه‌ها، گفت: تقریبا هر سال برای این موضوع برنامه داریم. زیرا خود این داروها می توانند عامل مسمومیت باشند. نگه داشتن دارویی که مصرف نمی کنید، در منزل کار درستی نیست. اگر داروی اضافه‌ای دارید، باید آن‌ها را در محلی نگهداری کنید که در دسترس بچه‌ها و یا کسانی که ممکن است، این داروها را اشتباه مصرف کنند، نباشد. اگر تاریخ داروها گذشته و یا به هر دلیل قابلیت مصرف‌شان را از دست دادند، باید داروها را بسته‌بندی کرده و تحویل مرکز بازیافت شهرداری دهیم. در عین حال باید روی بسته آن بنویسیم که این‌ها داروهایی هستند که تاریخ مصرف‌شان گذشته یا به هر دلیل دیگر قابلیت استفاده ندارند.
وی تاکید کرد: باید توجه کرد که داروی تاریخ گذشته، دارویی است که ۱۰ درصد از محتوای آن قابلیت دارویی خودش را از دست داده است، اما در موارد بسیاری این ۱۰ درصد می‌تواند به یک ماده سمی بدل شده باشد. بنابراین هرگز نباید از داروی تاریخ مصرف گذشته استفاده کرد و باید به شیوه مناسب دور ریخته شود.
محمدحسینی درباره احتمال مسمومیت با مصرف انسولین‌های ویال به دلیل دشواری در تنظیم دوز آن‌ها، گفت: امکان مسمومیت با ویال انسولین بجای قلم انسولین وجود ندارد. زیرا ترکیب دارو یکسان است و کسانی که استفاده می کنند با کمی دقت می توانند جایگزین کنند.
عوارض ناخواسته دارو در درمان کرونا
وی در پاسخ به سوالی درباره عوارض داروهایی که به بیماران کرونایی داده می شود به دلیل تعداد بالای داروها، گفت: در زمینه داروهای مورد مصرف در کرونا، ممکن است منجر به واکنش‌های ناخواسته شود که نام آن عوارض ناخواسته دارو است که به طور طبیعی هرکس که با این عوارض مواجه می شود، اعم از بیمار، پزشک، پرستار و… باید به مرکز ثبت عوارض داروها اطلاع دهد تا روی آن‌ها اقدام شود. این دیگر مسمومیت دارویی نیست، بلکه به نوعی عارضه جانبی دارو محسوب می‌شود.
محمدحسینی درباره وضعیت مسمومیت کودکان با مواد شوینده نیز گفت: در زمینه اینکه کودکان چقدر دچار مسمومیت می‌شوند، باید توجه کرد که ۱۵ درصد از کل مسمومیت‌هایی که گزارش می‌شود، در حوزه مسمومیت کودکان است.
۶۵ درصد از مسمومیتهای منجر به مرگ در سوء مصرف مواد
وی در پاسخ به سوالی درباره میزان مسمومیت در مصرف کنندگان مواد مخدر سنتی، گفت: سوءمصرف مواد مخدر، محرک، توهم زا و… حدود ۶۵ درصد از مسمومیت های منجر به مرگ را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین افرادی که از این مواد به صورت سنتی استفاده می‌کنند، باید بیشتر مراقبت کنند و در خطر بیشتری قرار دارند.
محمد حسینی در پاسخ به سوالی درباره رتبه بندی مسمومیتها در کشور، گفت: در خصوص سوءمصرف مواد مخدر، محرک و توهم زا و الکل بیشترین مسمومیتها را داشتیم که رتبه اول را دارند. در طول سال ۱۳۹۸ حدود ۶۵ درصد از مسمومیتهای منجر به مرگ متعلق به این گروه بوده است که این عدد امسال به ۷۴ درصد افزایش یافته است.
خطر مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
وی ادامه داد: مسمومیت منجر به مرگ با سموم و جونده‌کش‌ها نیز حدود ۱۶ درصد از مسمومیتها را در سال ۱۳۹۸ تشکیل می‌داده که امسال به ۱۲ درصد کاهش یافته است. مونوکسید کربن نیز ۱۰ درصد از مسمومیتهای منجر به مرگ را به خود اختصاص داده که در پنج ماهه نخست امسال، شش درصد بیشتر نیست که ممکن است در فصل سرد افزایش یابد. بنابراین باید به درزگیری پنجره ها و محل خروج گاز مونوکسید کربن دقت بسیار زیادی کنیم. زیرا گاز مونوکسید کربن نه بو دارد و نه رنگ و به آرامی منجر به مرگ می‌شود. همچنین هفت درصد از مسمومیتهای منجر به مرگ هم در سال گذشته و هم امسال به مسمومیتهای دارویی مرتبط است.
آمار مسمومیتها با متادون و ترامادول
وی در پاسخ به سوال دیگر ایسنا درباره مسمومیت با متادون نیز گفت: طبق آمار سازمان پزشکی قانونی کل مسمومیتهای دارویی در سال ۱۳۹۸، بیش از ۲۳۰۰ مورد بوده که ۱۶۰۰ مورد مربوط به متادون، ۲۶۹ مورد مربوط به ترامادول و ۵۰۶ مورد هم مربوط به سایر داروها بوده است. بیش از دو سوم از این آمار مربوط به مسمومیت با متادون و ترامادول بوده است.
افزایش ۱۱ درصدی مسمومیت و مرگ ناشی از مصرف الکل در ابتدای شیوع کرونا
الکل تاثیری در پیشگیری و درمان کرونا ندارد
وی درباره افزایش مسمومیت با الکل و متانول در ابتدای شیوع کرونا، گفت: با توجه به مصرف نادرست الکل در آن زمان با افزایش ۱۱ درصدی میزان مسمومیت و مرگ و میر ناشی از آن مواجه شدیم. امیدواریم برای همه مشخص شده باشد که مصرف الکل هیچ تاثیری در پیشگیری و یا درمان کرونا ندارد. در زمینه مرگ و میر ناشی از مسمومیت با الکل نیز ۱۱.۴ درصد افزایش داشته‌ایم.
محمدحسینی در پاسخ به سوالی درباره میزان مسمومیت کودکان، گفت: ما معمولا همیشه از کودکان عقب هستیم و کودکان سریع‌تر از والدین عمل می‌کنند. افزایش آگاهی والدین متاسفانه تاثیر چندانی در میزان مسمومیت کودکان نداشته و آمارها در این زمینه تغییری نکرده است.
سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو گفت: رتبه اول مسمومیتهای منجر به مرگ به سوءمصرف مواد مخدر، محرک و توهم زا مربوط بود و آخرین رتبه به دارو مربوط می‌شد. درحالی که بیشترین مراجعه به بیمارستان مربوط به مسمومیت دارویی است که خوشبختانه با معالجاتی که انجام می‌شود، مقدار زیادی بهبود داریم. در رده بعدی مراجعه به بیمارستان مسمومیت با سموم و مواد شیمیایی قرار دارد و رتبه سوم هم به مونوکسید کربن مربوط است.
محمد حسینی گفت: باید توجه داشت که بین عارضه جانبی داروها و مسمومیت دارویی تفاوت وجود دارد. اگر بی‌رویه اقدام به مصرف ویتامین ها و مکمل های غذایی بدون مشورت داروساز و پزشک کنیم، ممکن است دوز درمانی بیشتری مصرف کنیم. باید توجه داشت که برخی از انواع ویتامین ها می توانند ایجاد مسمومیت کنند، اما زمانی که با توصیه پزشک یا داروساز از مکمل استفاده می کنید و پزشک و داروساز از داروها و مکمل های مصرفی فرد اطلاع داشته باشد، خطر مسمومیت یا مصرف بیش از حد، بسیار کاهش پیدا می کند.
وی ادامه داد: اگر افراد خودسرانه اقدام به مصرف ویتامین ها و مکمل های مختلف کنند، احتمال مسمومیت یا مصرف بیش از حد وجود دارد؛ اگرچه در افزایش کارایی سیستم ایمنی در برابر بیماری های ویروسی از جمله کرونا موثر است، اما توصیه می شود که بدون نظر و مشورت با پزشک و داروساز اقدام به مصرف خودسرانه ویتامین ها و مکمل ها نکنیم و پزشک و داروساز خود را از داروهای مصرفی مطلع کنیم.